Äiện BiênÄà n ông há» Pá» ná»a thế ká»· trước cà y ruá»™ng, Ä‘áºp lúa để anh em Ä‘i há»c, là m cách mạng, phụ nữ há» Pá» ngà y nay bốn mươi tuổi vẫn lấy thêm bằng đại há»c.
Suốt 13 năm đầu Ä‘á»i, Pá» Dần Sinh không biết bên ngoà i những lá»›p núi bao quanh bản mình có gì. Thế giá»›i cá»§a cáºu bé dân tá»™c Hà Nhì ở bản SÃn Thầu, cá»±c tây tỉnh Äiện Biên những năm 1970, nÆ¡m ná»›p trong ná»—i sợ đói ăn, sợ mất mạng vì súng đạn cá»§a thổ phỉ.
Nhưng hà nh trình bắt đầu từ má»™t sá»›m dà y sương cuối tháng 12/1971 đã thay đổi cuá»™c Ä‘á»i Sinh, tên tuổi má»™t gia tá»™c và sinh mệnh cả má»™t vùng đất. Sinh và ngưá»i anh thương binh đưa nhau Ä‘i há»c vá»›i hà nh trang là ba con cá khô, và i vốc gạo, má»™t con dao Ä‘i rừng. Há» băng rừng suốt năm ngà y, bám theo tiếng suối chảy và dấu chân ngưá»i Ä‘i trước, đói đâu nghỉ đó, chặt ống tre đổ gạo nấu cÆ¡m, nhá»› kỹ lá»i bố dặn, tay luôn cầm sẵn dao.
Hôm nay nhìn lại cuá»™c Ä‘á»i ở tuổi ngoà i 60, ông Pá» Dần Sinh đúc kết, con đưá»ng Ä‘eo Ä‘uổi tri thức cá»§a ông luôn là má»™t cuá»™c chiến đấu sống còn, cả nghÄ©a Ä‘en và nghÄ©a bóng.
Ông Sinh là con thứ sáu trong gia đình 11 anh chị em, có bố là ông Pá» Pó Chừ, má»™t trong năm Äảng viên ngưá»i Hà Nhì đầu tiên cá»§a xã SÃn Thầu. Cáºu bé Sinh lá»›n lên quen vá»›i hình ảnh nhà lúc nà o cÅ©ng đầy bá»™ đội miá»n xuôi lên ăn ngá»§, há»p hà nh. Ngưá»i Hà Nhì khi đó tuyệt nhiên chưa ai nói tiếng Kinh, ông Chừ thá»i trẻ theo Việt Minh đánh phỉ, nuôi giấu cán bá»™, cÅ©ng dần dà há»c được đôi ba câu, nhưng bảo viết chữ thì chịu.
Ngà y cà y ruá»™ng, tối ôm Ä‘uốc Ä‘i há»c ở tuổi 50, cán bá»™ xã Pá» Pó Chừ má»™t đêm tan há»c vá» nhà vò đầu nói vá»›i đà n con. “Phải đợi chúng bay thôi. Không biết chữ không là m cách mạng được”. Ông Chừ đã không phải đợi lâu để đến ngà y được thấy các con thá»±c hiện mong má»i cá»§a mình.

Ông PỠDần Sinh truwocs trang trại gia đình
Những năm 1960, các lá»›p há»c tiếng phổ thông cho há»c sinh ở 5 xã Mưá»ng Toong, Mưá»ng Nhé, SÃn Thầu, Chung Chải, Tà Toòng bắt đầu được mở ở trung tâm huyện, cách 70 cây số. Các thầy giáo miá»n xuôi xuyên rừng và o từng bản thuyết phục phụ huynh cho con cái Ä‘i há»c, mở đầu cho phong trà o “váºn động trẻ dân tá»™c thiểu số đến trưá»ng”, còn duy trì đến táºn những năm nay.
Bốn năm tiểu há»c rút còn hai, nhưng các gia đình Hà Nhì ở SÃn Thầu còn e ngại, không chỉ bởi đưá»ng sá hiểm trở xa xôi, mà má»—i đứa trẻ còn là má»™t lao động. Các con ông Chừ may mắn có ngưá»i cha tư tưởng tiến bá»™, nhưng má»—i lần chỉ từng đứa được thay nhau đến trưá»ng, còn lại vẫn phải ở nhà để phụ giúp gia đình. Kết thúc hai năm há»c, thằng anh vá» nhà , em kế tiếp má»›i bắt đầu được Ä‘i.
Khi bốn ngưá»i anh cá»§a ông Sinh lần lượt tốt nghiệp tiểu há»c, ngưá»i Ä‘i bá»™ đội, ngưá»i vá» công tác tại xã, tại huyện, ông Sinh phải đợi đến năm 13 tuổi má»›i đến lượt mình. Nhưng đúng lúc nhà neo ngưá»i, ông ChỠướm ý con: “Các anh Ä‘i chiến trưá»ng, Ä‘i công tác, bố mẹ già mà các em bé, hay con đừng Ä‘i há»c nữa”. Cáºu bé Sinh chưng há»ng, nghÄ© tá»§i thân nhưng không cãi, chỉ ra sau rà o khóc.
Năm ấy, anh trai thứ hai, Pá» Gia Tá»±, thương binh chiến trưá»ng Là o, vá» nhà ăn Tết, biết chuyện nên nhất định thuyết phục. “Bố ngà y xưa chẳng bảo, không biết chữ không là m cách mạng được, sao giá» nỡ bảo em nó nghỉ”. Cáºu bé Sinh tiến lại ôm tay ông Chừ, nà i: “Con xin Ä‘i đúng 2 năm, rồi lại vá» phụ mẹ Ä‘áºp thóc, chăn trâu, kéo cà y”. Ông Chừ đà nh chấp nháºn, nhưng không ngá», đã phải đợi con Ä‘i há»c tá»›i gần 10 năm.
Nhá»› lại tuổi trẻ đã qua ná»a thế ká»·, ông Sinh cưá»i khà , nói tháºt: “Ngà y ấy tôi sốt ruá»™t Ä‘i há»c, đúng chỉ vì tò mò thôi, chứ chưa có lý tưởng to tát là là m gì đâu”. Cáºu bé Hà Nhì đã bước ra ngoà i những rặng núi quê mình để đến trưá»ng, chỉ vá»›i niá»m háo hức ngây thÆ¡ ấy.
Nhưng chỉ sá»± háo hức chưa đủ để Sinh trở thà nh cáºu bé Hà Nhì đầu tiên ở 5 xã cá»±c tây Tổ quốc, há»c hết 10 năm há»c phổ thông. Trong buổi sá»›m cuối năm 1971, anh em Sinh không phải những ngưá»i duy nhất “xé rừng tìm chữ”. Năm há»c ấy ở SÃn Thầu có 37 đứa trẻ được bố mẹ đưa xuống huyện, nhưng con số vÆ¡i dần sau má»—i kỳ nghỉ hè, nghỉ Tết.
Bố mẹ chúng bắt đầu sốt ruá»™t vì trâu không ngưá»i chăn, ruá»™ng không ngưá»i gặt, và các nhà cùng bản đã sắm sá»a đủ đầy mà con cái há» không cần biết chữ.
Trong 37 đứa trẻ xuống trưá»ng năm xưa, chỉ có 5 ngưá»i há»c tiếp cấp hai. Bạn bè đồng hương má»—i ngà y má»™t Ãt, Sinh nhá»› nhà , mấy lần định bá» nhưng thầy cô tiếc cáºu trò sáng dạ, dá»— dà nh ở lại há»c tiếp bằng được.
Năm 1976, trưá»ng phổ thông vùng cao tỉnh Lai Châu thà nh láºp, Sinh trở thà nh thế hệ há»c sinh đầu tiên cá»§a trưá»ng, cÅ©ng là thanh niên duy nhất cá»§a 5 xã biên giá»›i Mưá»ng Nhé còn trụ lại. ÄÆ°á»ng từ Tuần Giáo vá» nhà xa gấp 4 lần, suốt 2 năm há»c, Sinh không vỠăn Tết. Äến táºn năm 1979, từ trung tâm huyện vá» nhà Sinh vẫn là má»™t vùng đất bá»c trong núi, không có đưá»ng xe chạy.
Cầm bằng tốt nghiệp xuất sắc vá»›i Ä‘iểm số toán cao nhất khoá, năm 1979, cáºu trò ngưá»i Hà Nhì cùng lúc nháºn được giấy gá»i Ä‘i du há»c Tiệp Khắc, lá»i má»i là m việc tại sở Lao động, sở Nông nghiệp tỉnh, phòng Công an, Viện kiểm sát và phòng Thương nghiệp huyện Mưá»ng Tè. Nhưng cÅ©ng đúng lúc ấy chiến tranh biên giá»›i nổ ra ở phÃa Bắc.
Các anh trai ông Sinh Ä‘á»u Ä‘ang công tác và trá»±c chiến tại các đơn vị quanh huyện, ông Chừ ở tuổi 70, khuyên con vá» nhà “vì đại cuá»™c”.”Xã mình ở nÆ¡i trá»ng yếu, dân thì sÆ¡ tán cả, việc trá»±c chiến, thông tin liên lạc vá»›i trung ương, phải trông cáºy cán bá»™ hiểu biết thông thuá»™c như mà y con ạ”, ông cụ nói.
Sinh gáºt đầu, gói lại 62 đồng lương cá»§a Viện kiểm sát huyện gá»i kèm giấy gá»i công tác, nhá» ngưá»i mang gá»i trả, cầm súng và bước và o cuá»™c chiến má»›i trong Ä‘á»i mình như thế.
Hôm nay ở tuổi 62, ông Sinh đã nghỉ hưu vá»›i chức vụ Chá»§ tịch kiêm Bà thư Äảng uá»· xã SÃn Thầu, thi thoảng tiếc nuối những dá»± định, mÆ¡ ước lá»›n hÆ¡n mà năm xưa mình phải gác lại. “Phà lắm, nhưng đó là thá»i cuá»™c. Không là m váºy, có khi cÅ©ng không là m nên sá»± nghiệp”, ông nói.

Ông Pở Dần Sinh và các cháu
So vá»›i “thẩm phán Sinh”, giám đốc” hay “giáo sư Sinh”, ông Sinh bảo mãn nguyện nhất là được gá»i là ông già Hà Nhì, cùng dân giữ bản, giữ đất qua cÆ¡n lá»a đạn và cà y cuốc vá»›i há» trong buổi hoà bình.
Ngưá»i SÃn Thầu hôm nay có những căn nhà mái ngói đỠđầu tiên ở cá»±c tây Tổ quốc, biết đà o ao nuôi cá, trồng mắc ca tăng gia, chăn nuôi táºp trung, khuyến khÃch con cái đến trưá»ng và Ãt ngưá»i nghiện thuốc phiện huyện, cÅ©ng là công sức và niá»m tá»± hà o gần bốn chục năm cá»§a ông già Hà Nhì, Pá» Dần Sinh.
Khi ông Sinh và những ngưá»i đà n ông khác cá»§a dòng há» Pá» sá»›m thà nh danh trên con đưá»ng há»c táºp, trong cá»™ng đồng cá»§a há» và xã há»™i nói chung, “đến trưá»ng” dưá»ng như vẫn là má»™t đặc quyá»n cá»§a nam giá»›i. Vá»›i há» Pá» thì không.
Pá» Mỳ Lế, sinh năm 1982, là con thứ ba trong gia đình sáu chị em gái. Bố Lế, anh trai thứ ba cá»§a ông Sinh cÅ©ng thuá»™c thế hệ những ngưá»i SÃn Thầu đầu tiên biết chữ, khuyến khÃch các con gái vượt ra ngoà i những rặng núi quê hương.
Ngà y ấy, chá»— chÆ¡i yêu thÃch cá»§a Lế là phòng khách nhà chú mình, nÆ¡i ông Sinh để la liệt những chồng sách, báo. Lế mở ra xem, chỉ phân biệt ngược xuôi nhá» và o ảnh chụp. “Cái nà y nói gì hả chú?”. Äáp lại ánh mắt háo hức cá»§a cô cháu gái, ông Sinh cưá»i bảo: “Äi há»c Ä‘i, sau vá» Ä‘á»c cho chú và cả nhà nghe”.
Năm 12 tuổi, Lế được chú viết hồ sÆ¡ xin há»c ở trung tâm huyện. Ngưá»i dân xung quanh rỉ tai nhau “có má»™t đứa con gái há» Pá» sắp Ä‘i há»c chữ”, và không ngại buông lá»i ác ý “chẳng qua lưá»i biếng, không muốn cà y ruá»™ng chăn trâu nên má»›i xin Ä‘i há»c”.
Hai mươi ba năm sau hà nh trình vượt núi xuống trưá»ng cá»§a ông Sinh, năm 1994, cháu gái ông cÅ©ng bước trên chÃnh con đưá»ng nà y. Mưá»ng Nhé khi ấy đã có đưá»ng đất, Ä‘i lại được má»™t mùa, nhưng ngá»±a, xe không có, cô bé Hà Nhì vẫn cuốc bá»™ theo chú 5 ngà y má»›i đến được trung tâm huyện.
Chị Lế hôm nay nháºn mình không có khó khăn vá»›i việc há»c hà nh, bất chấp việc năm cô gái trong lá»›p thưá»ng xuyên trở thà nh mục tiêu công kÃch cá»§a những chà ng trai cùng lứa. “Há»c dốt thì bị khinh, há»c giá»i thì “đằng nà o chả lấy chồng”.
Lần đầu há»c cách viết Ä‘oạn văn, Lế biên má»™t lèo những lá»i ngô nghê gá»i vá» cho bố mẹ, chẳng nhá»› nổi ná»™i dung. Lế khi ấy không biết, mẹ mình đã lưu giữ nhưng dòng nguệch ngoạc như món đồ quý báu, tối tối lại mở ra nhá» chồng Ä‘á»c lại cho nghe.
Cái Tết đầu tiên vá» nhà , Lế cầm những tá» báo trên bà n chú Sinh, thá»±c hiện lá»i hứa gần má»™t năm trước. Mẹ Lế ngồi cạnh ngắm đứa con gái đầu tiên trong nhà biết Ä‘á»c, biết viết, chỉ quay Ä‘i lau nước mắt vì mừng. Ước mÆ¡ cá»§a ngưá»i đà n bà mù chữ gá»i gắm và o con đã thà nh hiện thá»±c. Nhưng Lế đã là m được nhiá»u thứ đầu tiên hÆ¡n là việc trở thà nh ngưá»i phụ nữ SÃn Thầu đầu tiên há»c hết lá»›p 9.

Bà thư Äảng uá»· xã SÃn Thầu, Pá» Mỳ Lế, má»™t trong những ngưá»i phụ nữ đầu tiên trong vùng có bằng đại há»c.
Trở vá» quê sau từng ấy năm, niá»m tá»± hà o cá»§a Lế bá»—ng trở thà nh rà o cản hôn nhân vá»›i những ngưá»i đà n ông trong vùng. Há» ngại và không thÃch lấy vợ há»c cao. Trong tốp giáo viên miá»n xuôi khi ấy lên dạy há»c, có thầy giáo trẻ tò mò vá» cô gái há»c cao nhất vùng, lân la đến nhà chuyện trò, trao đổi sách vở rồi nên duyên. CÅ©ng chÃnh anh là ngưá»i giục chị phải há»c lên cao nữa. “Lên táºn đây dạy há»c anh còn là m được, nấu cÆ¡m rá»a bát trông con cho em, vá»›i anh có là gì”, nghe chồng nói, Lế biết, mình đã chá»n đúng ngưá»i.
Con vừa dứt sữa, năm 2009, Lế đăng ký há»c tiếp cấp ba tại Trung tâm giáo dục thưá»ng xuyên, địu cả con Ä‘i cùng. Ở nhà có mẹ, có chồng, nhưng Lế quyết cho con ra huyện Ä‘i nhà trẻ sá»›m, va chạm sá»›m để quen vá»›i tiếng phổ thông.
Trong mắt những ngưá»i xung quanh, Lế lại thêm má»™t lần là m chuyện ngược Ä‘á»i. Lần nà y, chị có thêm chồng á»§ng há»™ tinh thần. Hai năm má»™t mình trá» há»c, chăm con, khi Lế cầm tấm bằng tốt nghiệp phổ thông cÅ©ng là khi cáºu con trai hát được những bà i hát tiếng Kinh đầu tiên ở mẫu giáo.
Năm 2012, khi Ä‘ang là m Chá»§ tịch mặt tráºn Tổ quốc xã SÃn Thầu, chồng chị lần thứ hai giục vợ há»c tiếp. Ba năm theo há»c ngà nh tà i chÃnh ngân hà ng cá»§a Äại há»c kinh tế quốc dân, cÅ©ng chÃnh anh là ngưá»i chi tiêu dè sẻn, dà nh lại đồng lương giáo viên Ãt á»i thêm và o cho vợ xuống thà nh phố Äiện Biên ở trá», trả há»c phÃ. Năm 2015, Lế trở thà nh ngưá»i đầu tiên trong xã có bằng đại há»c Kinh tế quốc dân, nhưng chị bảo, vẫn chưa có ý định dừng lại.
Bà thư SÃn Thầu, Pá» Mỳ Lế hôm nay trở thà nh hình mẫu cho các cô bé Hà Nhì còn Ä‘ang phân vân giữa việc ở nhà hay Ä‘i há»c. Nhắc vá» cuá»™c đấu tranh vá»›i những định kiến năm xưa, chị Lế mỉm cưá»i nói giá»ng chân tình: “Mình chưa bao giá» coi đó là trở ngại. Äấy là động lá»±c”.
Äể giáo viên và há»c sinh ở vùng sâu, xa có Ä‘iá»u kiện dạy, há»c tốt hÆ¡n, Quỹ Hy vá»ng – báo VnExpress tiếp tục nháºn quyên góp vá»›i mục tiêu xây má»›i Ãt nhất 2 Ä‘iểm trưá»ng ở huyện Mưá»ng Nhé, Äiện Biên.
Má»—i sá»± chung tay cá»§a độc giả sẽ góp thêm má»™t viên gạch xây nên những ngôi trưá»ng má»›i. Má»i á»§ng há»™ xin gá»i vá» chương trình tại đây.
Thanh Lam
Nguồn: Vnexpress
Link bà i viết gốc