Trên căn há»™ gác 2 nhá» hẹp ở khu táºp thể Văn Chương (Hà Ná»™i), có lẽ nhiá»u ngưá»i biết ở đó có má»™t nhà văn, lại là thương binh nặng ở hạng cao nhất nhưng đã dà nh suốt cuá»™c Ä‘á»i mình nghiên cứu vá» Chá»§ tịch Hồ Chà Minh, tÃnh đến nay cÅ©ng đã hÆ¡n 60 năm. Äó là nhà văn SÆ¡n Tùng, quê ở xã Diá»…n Kim, huyện Diá»…n Châu, tỉnh Nghệ An. Kho tư liệu lịch sá» do ông sưu tầm vá» Bác Hồ, vá» các lãnh tụ khác cá»§a Äảng suốt hÆ¡n ná»a thế ká»· qua có thể nói là vô giá.
Nhà văn SÆ¡n Tùng quả là ngưá»i có cÆ¡ duyên và may mắn vì ngay từ những năm đầu chống thá»±c dân Pháp xâm lược, từng được gặp, được trò chuyện thân tình vá»›i hai ngưá»i ruá»™t thịt cá»§a Bác Hồ là cụ Nguyá»…n Thị Thanh và cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm. Chuyện nhà văn kể cho chúng tôi dưới đây được bắt đầu và o buổi chiá»u tháng 5 nắng nóng lúc ông vừa thoát ra từ má»™t cÆ¡n Ä‘au do các mảnh đạn M79 còn găm trong đầu…
Bác cả Nguyá»…n Sinh Khiêm sinh năm 1888, từng bị thá»±c dân Pháp theo dõi sát sao, bị bắt giam nhiá»u lần. Ngà y 16/8/1941, Nguyá»…n Sinh Khiêm má»›i được ra khá»i nhà tù cá»§a Pháp ở Vinh.
Ra khá»i nhà tù đế quốc Pháp Ãt lâu, Nguyá»…n Sinh Khiêm cùng thầy há»c là cụ cá» Hồ Phi Huyá»n – nhà huyá»n há»c Ä‘i khắp quê hương Nam Äà n, tìm kiếm nÆ¡i có phong cảnh đẹp, cuối cùng bác tìm được má»™t vị trà rất đắc địa ở Äá»™ng Tranh, núi Äại Huệ thuá»™c địa pháºn xã Nam Giang, huyện Nam Äà n để đưa hà i cốt ngưá»i mẹ kÃnh yêu Hoà ng Thị Loan cát táng ở đó.
Trong những ngà y hừng há»±c không khà cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Nam Äà n, đầu đội mÅ© calô, vai khoác súng gá»—, bác Nguyá»…n Sinh Khiêm đã hăng hái cùng vá»›i nhân dân địa phương Ä‘i diá»…u hà nh biểu dương lá»±c lượng cách mạng.
Năm 1946, sau khi cô Nguyá»…n Thị Thanh ở Hà Ná»™i vá», bác Nguyá»…n Sinh Khiêm lên đưá»ng từ Nghệ An ra Hà Ná»™i. Lúc đầu bác Ä‘i bá»™ từ huyện Nam Äà n ra ga Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu quãng đưá»ng ước chừng 70 cây số. Lúc bác lấy vé tà u từ ga Cầu Giát, nhiá»u bà con ở đây đã chạy đến vây kÃn lấy bác, ai cÅ©ng khẳng định đây chÃnh là Chá»§ tịch Hồ Chà Minh cải trang để vi hà nh.
Nhà báo, nhà nghiên cứu Hồ SÄ© Bằng (Viện Mác – Lê nin đã vá» hưu) lúc bấy giá» là cán bá»™ huyện Quỳnh Lưu cÅ©ng tưởng là Bác Hồ, xúc động nhìn Ngưá»i. Bởi trông Nguyá»…n Sinh Khiêm có nhiá»u Ä‘iểm giống ngưá»i em trai Nguyá»…n Tất Thà nh – Hồ Chà Minh lúc ấy. Cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm đã vui vẻ cải chÃnh vá»›i bà con, khẳng định mình chỉ là má»™t ngưá»i dân bình thưá»ng.
Tà u đến ga Hà ng Cá» – Hà Ná»™i, cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm vừa bước ra khá»i cổng ga thì đồng bà o ở đây lại nhanh chóng ùa đến vây kÃn. Äông đảo bà con Hà Ná»™i cứ khẳng định đây là Cụ Hồ cải trang để vi hà nh xem xét tình hình.
Bác Nguyá»…n Sinh Khiêm nói: “Thưa bà con. Tôi là má»™t ngưá»i dân xứ Nghệ, ra thăm Thá»§ đô, không phải là Cụ Hồ”. Nhưng đồng bà o không tin, cứ má»—i lúc kéo đến má»—i đông, ngưá»i kÃn cả vòng trong vòng ngoà i, khiến ngưá»i khách xứ Nghệ không thể Ä‘i được. May là lúc ấy có má»™t số chiến sÄ© Công an phát hiện thấy tình hình rất lạ, liá»n gá»i Ä‘iện vá» báo cáo lãnh đạo Nha Công an Trung ương.
Ná»™i dung báo cáo nêu rõ: “Có má»™t cụ già nói giá»ng Nghệ TÄ©nh, có râu, khuôn mặt rất giống Bác Hồ, nhân dân tin là Bác Hồ nên vây kÃn chưa Ä‘i được. Nhiá»u khả năng đây là ngưá»i anh ruá»™t cá»§a Bác”.
Lúc ấy, đồng chà Lê Giản – Tổng Giám đốc Nha Công an Trung ương nghe báo cáo, chá»™t dạ liá»n cá» ngay cán bá»™ đưa xe ra ga Hà ng CỠđón ngưá»i khách. Khi được há»i: “Thưa Cụ, có phải Cụ là anh trai Bác Hồ thì má»i cụ lên xe chúng cháu đón vá»”, bất đắc dÄ© có lẽ vì cần thoát khá»i đám đông nên cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm đã lên xe vá» Nha Công an Trung ương.
Sau đó đồng chà Lê Giản báo cáo vá»›i Bà thư cá»§a Bác Hồ lúc ấy là ông VÅ© Äình Huỳnh nhỠông báo cáo vá»›i Bác chuyện cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm ra thăm… Biết chắc đây là ngưá»i anh ruá»™t cá»§a Bác Hồ, đồng chà Lê Giản mạnh dạn thưa chuyện:
– Thưa bác, bác ra thăm Hồ Chá»§ tịch mà không thông báo trước để chúng cháu cho xe đón đỡ vất vả.
Vừa nghe xong, cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm trả lá»i ngay:
– Ông là m chức trách Nhà nước mà ăn nói buồn cưá»i. Lẽ Ä‘á»i thì em thăm anh, chứ anh nà o thấy em là m to lại ra thăm. Tôi ra đây là thăm Thá»§ đô nước Việt Nam má»›i xem thế nà o, chứ không phải thăm em là m Chá»§ tịch nước.
Nghe nói thế, đồng chà Lê Giản thà nh khẩn xin lỗi bác Nguyễn Sinh Khiêm.
Khi được nghe báo cáo chuyện ngưá»i anh Nguyá»…n Sinh Khiêm ra Hà Ná»™i, Bác Hồ lặng Ä‘i, xúc động. Nhá»› lần trước, lúc Bác Hồ Ä‘ang chá»§ trì cuá»™c há»p quan trá»ng bà n chuyện cấp gạo cho quân Tà u Tưởng, khi nghe thư ký thông báo rất nhá» là có cô Nguyá»…n Thị Thanh ra thăm, Bác Hồ bà ng hoà ng cả ngưá»i, hai tay bám chặt và o bà n để kìm nén ná»—i xúc động quá lá»›n; nhiá»u ngưá»i lúc ấy thấy đôi mắt cá»§a Bác Hồ rá»›m lệ…
Gần 40 năm xa quê hương vì việc nước, nay Bác Hồ má»›i gặp lại ngưá»i chị ruá»™t và hôm nay lại được gặp ngưá»i anh ruá»™t Nguyá»…n Sinh Khiêm. Nhưng tình hình năm 1946 ấy rất phức tạp, nhất là vá» mặt trị an, an ninh. Nhiá»u hôm Bác Hồ phải bà máºt rá»i chá»— ngá»§ để tránh bá»n Quốc dân đảng manh động. Nghe ngưá»i Bà thư VÅ© Äình Huỳnh báo cáo, Bác Hồ căn dặn lại đại ý:
– Nhá» chú Huỳnh lo tiếp anh tôi – Anh tôi ở tù ra, cÅ©ng thÃch uống rượu. Nhá» kiếm cho anh tôi má»™t Ãt rượu trắng, loại ngon; má»™t Ãt sách báo để anh tôi Ä‘á»c. Cảm thông vá»›i anh là tối nay tôi sẽ đến…
Äêm đầu năm 1946 ấy, trá»i mưa. Bác Hồ hóa trang mặc áo the, đội ô cùng Ä‘i bá»™ vá»›i hai ngưá»i là Bà thư VÅ© Äình Huỳnh và ngưá»i Thư ký VÅ© Kỳ. Sau khi và o phòng là m việc cá»§a đồng chà Lê Giản ở phố Trần Hưng Äạo có cá»a ra và o phÃa phố Dã Tượng, Bác Hồ cởi áo the ra.
Äồng chà Lê Giản mở cá»a phòng riêng. Vừa thấy anh trai, Bác Hồ chạy đến ôm lấy anh khẽ kêu lên: “Anh Cả!”. Tiếng gá»i tên anh Cả đầu tiên sau 37 năm trá»i xa cách biá»n biệt. Bác Nguyá»…n Sinh Khiêm cÅ©ng ôm lấy Bác Hồ rồi nghẹn ngà o thốt lên: “Chú râu đã dà i thế nà y à ?”. Rồi hai anh em ôm nhau khóc. Ngưá»i thư ký nhẹ nhà ng khép cá»a lại rồi nhè nhẹ lui ra…
Cụ Nguyá»…n Sinh Khiêm, ngưá»i anh trai cá»§a Chá»§ tịch Hồ Chà Minh là má»™t ngưá»i thông minh, có cuá»™c sống giản dị, phóng khoáng, già u lòng thương yêu ngưá»i nghèo khổ. Cụ từ trần ngà y 15/10/1950 (tức 23/8 Canh Dần) tại là ng Kim Liên, hưởng thá» 62 tuổi. Chá»§ tịch Hồ Chà Minh nháºn được tin anh Cả qua Ä‘á»i trong lúc Ä‘ang báºn công tác xa, không thể vỠđược nên đã Ä‘iện cho Ủy ban Kháng chiến hà nh chÃnh Liên khu IV bức Ä‘iện số 1229 nhá» chuyển cho há» Nguyá»…n Sinh là ng Kim Liên, ná»™i dung như sau:
Nghe tin anh Cả mất, lòng tôi rất buồn rầu. Vì việc nước nặng nhiá»u, đưá»ng sá xa cách, lúc anh Ä‘au yếu tôi không thể trông nom, lúc anh tạ thế tôi không thể lo liệu.
Tôi xin chịu tá»™i bất đễ trước linh hồn anh và xin bà con nguyên lượng cho má»™t ngưá»i đã hy sinh tình nhà vì phải lo việc nước.
9/11/1950