Năm 2025 – 2026, Việt Nam sẽ khởi công xây dá»±ng hai Ä‘oạn đưá»ng sắt tốc độ cao Hà Ná»™i – Vinh và TP HCM – Nha Trang, theo Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông Váºn tải.
ChÃnh phá»§ vừa phê duyệt Quy hoạch mạng lưới đưá»ng sắt thá»i kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. VnExpress phá»ng vấn ông Lê Äá»— Mưá»i, Viện trưởng Chiến lược và Phát triển Giao thông Váºn tải – đơn vị tư vấn xây dá»±ng Quy hoạch.
– Ngà nh đưá»ng sắt Việt Nam Ä‘ang tụt háºu. Quy hoạch trên giải “bà i toán” nà y như thế nà o?
– Quy hoạch đỠra mục tiêu xây dá»±ng 9 tuyến đưá»ng sắt má»›i bên cạnh các tuyến hiện hữu. Vá»›i các tuyến đưá»ng sắt má»›i kết nối cảng biển và tuyến chÃnh Bắc Nam hiện nay được cải tạo, chúng tôi kỳ vá»ng khối lượng váºn tải hà ng hóa đưá»ng sắt sẽ tăng trở lại và tăng cao hÆ¡n mức tăng trưởng chung toà n ngà nh giao thông.
Theo dá»± báo nhu cầu váºn tải, đến năm 2030, khối lượng váºn chuyển trên tuyến đưá»ng sắt Bắc – Nam khổ 1.000 mm hiện nay là 12 – 13 triệu hà nh khách/năm. Äến sau năm 2030, Việt Nam có thêm 2 Ä‘oạn tuyến đưá»ng sắt tốc độ cao Bắc – Nam (Hà Ná»™i – Vinh và TP HCM – Nha Trang) thì có thể thu hút trên 32 triệu hà nh khách, từ 4,7 đến 5 triệu tấn hà ng hóa má»—i năm.
Riêng vá»›i các tuyến đưá»ng sắt Hà Ná»™i – Là o Cai, Hà Ná»™i – Hải Phòng, Hà Ná»™i – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân, dá»± báo nhu cầu khoảng 3 triệu khách/năm, tuyến TP HCM – Biên Hòa – VÅ©ng Tà u đạt khoảng 2-3 triệu khách/năm; hà ng hóa đạt khoảng 3 triệu tấn/năm.
Trong 10 năm vừa qua, do nguồn lá»±c hạn chế, nhiá»u tuyến đưá»ng sắt chưa được kịp thá»i đầu tư theo quy hoạch, do đó năng lá»±c váºn tải cá»§a đưá»ng sắt hạn chế, giảm năng lá»±c cạnh tranh vá»›i các loại hình váºn tải khác. Vá»›i quy hoạch đưá»ng sắt má»›i, tôi hy vá»ng ChÃnh phá»§ sẽ được bố trà nguồn lá»±c đầu đủ để đưá»ng sắt Việt Nam phát triển đúng vá»›i vai trò, vị thế cá»§a lÄ©nh vá»±c nà y.
– Trong số 9 tuyến đưá»ng sắt má»›i có hai Ä‘oạn tuyến đưá»ng sắt tốc độ cao. So vá»›i tuyến đưá»ng sắt cao tốc được đỠxuất hÆ¡n 10 năm trước, hai Ä‘oạn tuyến lần nà y giống và khác nhau thế nà o?
– Trong quy hoạch lần nà y, các chuyên gia Nháºt Bản tư vấn chúng ta đầu tư thông tuyến đưá»ng sắt tốc độ cao Bắc Nam trước năm 2030 để phát huy hiệu quả toà n tuyến. Tuy nhiên, do nguồn lá»±c hạn chế nên chúng tôi đã phân kỳ đầu tư.

Ông Lê Äá»— Mưá»i, Viện trưởng Viện Chiến lược và Phát triển giao thông Váºn tải (Bá»™ Giao thông Váºn tải). Ảnh: Anh Duy.
Vá» cÆ¡ bản hướng tuyến và quy mô xây dá»±ng đưá»ng sắc tốc độ cao vẫn như các nghiên cứu trước đây. Dá»± án dà i 1.545 km, đưá»ng đôi, khổ 1.435 mm, Ä‘iện khà hóa, tốc độ thiết kế 350 km/h, tốc độ khai thác lá»›n nhất đến 320 km/h. Phân kỳ đầu tư giai Ä‘oạn má»™t trước năm 2030 sẽ xây dá»±ng hai Ä‘oạn Hà Ná»™i – Vinh và TP. HCM – Nha Trang, tổng mức đầu tư dá»± kiến khoảng 112.000 tá»· đồng.
Chá»§ trương đầu tư đưá»ng sắt tốc độ cao đã được đỠra trong văn kiện Äại há»™i Äảng XIII. Theo đó, ngà nh giao thông phải táºp trung chuẩn bị và thá»±c hiện đầu tư tuyến đưá»ng sắt tốc độ cao Bắc Nam: dá»± kiến khởi công hai Ä‘oạn tuyến nêu trên và o năm 2025-2026 và khai thác và o năm 2033- 2035. Äây là dá»± án trá»ng Ä‘iểm quốc gia vá» giao thông, thể hiện quyết tâm rất lá»›n cá»§a Äảng, ChÃnh phá»§ ưu tiên đầu tư phát triển đưá»ng sắt trong giai Ä‘oạn tá»›i.
– Ngoà i giải pháp phân kỳ, đơn vị quy hoạch đưa ra giải pháp gì mang tÃnh đột phá để thu hút vốn đầu tư xây dá»±ng các tuyến đưá»ng sắt má»›i?
– Nhu cầu vốn cho ngà nh đưá»ng sắt đến năm 2030 là 239.000 tá»· đồng, trong đó nâng cấp đưá»ng sắt hiện có là 42.269 tá»· đồng, đưá»ng sắt tốc độ cao 112.000 tá»· đồng, xây má»›i đưá»ng sắt thưá»ng trên 79.000 tá»· đồng.
Ngân sách nhà nước vẫn giữ vai trò chá»§ đạo trong đầu tư hạ tầng. Ngoà i ra, Việt Nam sẽ huy động vốn doanh nghiệp đầu tư thiết bị, phương tiện váºn tải, công trình há»— trợ như kho, bãi hà ng, thiết bị xếp dỡ… Vốn địa phương dùng để giải phóng mặt bằng, tạo nguồn thu từ quỹ đất theo mô hình phát triển đô thị (TOD).
Chúng tôi đỠxuất Nhà nước tiếp tục hoà n thiện các cÆ¡ chế chÃnh sách nhằm thu hút vốn đầu tư từ má»i thà nh phần kinh tế; hoà n thiện cÆ¡ chế cho thuê quyá»n khai thác, chuyển nhượng có thá»i hạn quyá»n kinh doanh tà i sản kết cấu hạ tầng đưá»ng sắt; xây dá»±ng cÆ¡ chế khai thác quỹ đất (nhất là tại các nhà ga đưá»ng sắt) để huy động nguồn lá»±c.
Việt Nam cũng sẽ tiếp tục sỠdụng vốn ODA, nguồn vốn vay ưu đãi của các nhà tà i trợ quốc tế.
Äối vá»›i đầu tư đưá»ng sắt tốc độ cao, Nhà nước đầu tư, sở hữu và quản lý hạ tầng; huy động các doanh nghiệp đầu tư phương tiện, tổ chức váºn hà nh khai thác và bảo dưỡng hạ tầng, trả phà thuê cÆ¡ sở hạ tầng cho Nhà nước.
Quy hoạch khuyến khÃch các doanh nghiệp trong nước sản xuất toa xe, hệ thống thông tin để giảm giá thà nh; xây dá»±ng, ban hà nh chÃnh sách phát triển công nghiệp đưá»ng sắt và công nghiệp phụ trợ tạo tiá»n đỠphát triển lÄ©nh vá»±c đưá»ng sắt.
– Äến năm 2030, lÄ©nh vá»±c đưá»ng sắt đặt mục tiêu váºn chuyển váºn chuyển hà nh khách đạt 460 triệu khách, chiếm thị phần 4,40%, hà ng hóa đạt 11,8 triệu tấn, chiếm thị phần khoảng 0,27%. Tại sao thị phần váºn tải chiếm Ãt như váºy trong khi đầu tư lá»›n?
– Äến năm 2030, lÄ©nh vá»±c đưá»ng sắt cần được đầu tư khá lá»›n, trong khi thị phần chỉ chiếm rất Ãt vì 2 lý do.
Thứ nhất là điểm xuất phát thấp, khối lượng và thị phần váºn tải đưá»ng sắt hiện nay rất thấp so vá»›i các chuyên ngà nh khác. Trong giai Ä‘oạn vừa qua, đưá»ng sắt được đầu tư rất Ãt, kết cấu hạ tầng, phương tiện lạc háºu, năng lá»±c khai thác thấp đã là m cho khối lượng, thị phần váºn tải cá»§a ngà nh liên tục sụt giảm.
Năm 2019, thị phần váºn tải hà nh khách chỉ chiếm 0,17% so vá»›i mục tiêu là 1-2% và vá» hà ng hóa chỉ chiếm 0,24% so vá»›i mục tiêu là 1-3%. Năm 2020 đại dịch Covid-19 đã là m cho sản lượng váºn tải đưá»ng sắt sụt giảm nghiêm trá»ng hÆ¡n.
Thứ hai, năng lá»±c cÆ¡ sở hạ tầng đưá»ng sắt đến năm 2030 vẫn chưa tăng mạnh do các công trình lá»›n đưá»ng sắt vẫn Ä‘ang được đầu tư, chưa hoà n thà nh đưa và o khai thác. Các dá»± án đưá»ng sắt có thá»i gian xây dá»±ng dà i, hầu hết dá»± án lá»›n Ä‘á»u được hoà n thà nh và đưa và o khai thác sau năm 2030 nên năng lá»±c đưá»ng sắt chưa tăng được ngay.
Sau năm 2030 khi hình thà nh đưá»ng sắt tốc độ cao và các tuyến đưá»ng sắt má»›i thì ngà nh đưá»ng sắt sẽ tăng sản lượng và thị phần ngà y cà ng cao hÆ¡n.
Quy hoạch mạng đưá»ng sắt Việt Nam đến năm 2030. Video: Việt Chung – Äoà n Loan
– Ngoà i hai Ä‘oạn tuyến đưá»ng sắt tốc độ cao, quy hoạch đỠra ưu tiên đầu tư các dá»± án nà o khác trong giai Ä‘oạn 10 năm tá»›i?
– Từ nay đến năm 2025, chúng tôi đặt kế hoạch cải tạo, nâng cấp tuyến đưá»ng sắt hiện có Hà Ná»™i – TP HCM, má»™t số ga có nhu cầu lá»›n ở phÃa Bắc và xây dá»±ng má»›i Ä‘oạn nối ray Hà Khẩu; trình cấp có thẩm quyá»n phê duyệt chá»§ trương đầu tư các tuyến má»›i nối vá»›i cảng Lạch Huyện, Biên Hòa – VÅ©ng Tà u, và nh Ä‘ai phÃa Äông Hà Ná»™i, Thá»§ Thiêm – Long Thà nh, hoà n chỉnh chá»§ trương đầu tư tuyến Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân.
Giai Ä‘oạn 2026-2030 sẽ khởi công 6 tuyến đưá»ng sắt má»›i vá»›i chiá»u dà i 1.116 km, trong đó có hai Ä‘oạn đưá»ng sắt tốc độ cao Bắc Nam, 3 tuyến kết nối vá»›i cảng biển Quảng Ninh, Hải Phòng, VÅ©ng Tà u; và nh Ä‘ai phÃa Äông Hà Ná»™i, đưá»ng sắt nhẹ kết nối sân bay Long Thà nh…
Tôi tin rằng giai Ä‘oạn 2026 đến 2030 khi đưá»ng bá»™ cao tốc đã dần khép kÃn thì nguồn lá»±c sẽ ưu tiên đầu tư lÄ©nh vá»±c đưá»ng sắt. Giai Ä‘oạn từ 2030-2035 sẽ định hình được hệ thống đưá»ng sắt quốc gia má»™t cách tổng thế.
– Trong quy hoạch đã đỠxuất nhiá»u tuyến đưá»ng sắt kết nối vá»›i các cảng biển, cá»a khẩu, tại sao lại ưu tiên như váºy?
– Chúng tôi xác định váºn chuyển hà ng hóa hay hà nh khách Ä‘á»u rất quan trá»ng, tùy theo từng hà nh lang váºn tải. Äất nước ta có hình dạng dà i, vì váºy nhu cầu váºn tải cá»± ly trung bình và dà i là phù hợp vá»›i phương thức đưá»ng sắt cả vá» hà nh khách và hà ng hoá.
Tuy nhiên, các chân hà ng thưá»ng gắn vá»›i các cá»a khẩu và cảng biển do Việt Nam có hoạt động xuất nháºp khẩu mạnh. Các tuyến đưá»ng sắt kết nối vá»›i cảng biển sẽ ưu tiên váºn tải hà ng hóa, còn tuyến trên hướng Bắc Nam sẽ váºn tải cả hà nh khách và hà ng hoá. Sau năm 2030, khi đưá»ng sắt tốc độ cao Bắc Nam Ä‘i và o hoạt động, sẽ tách được tà u khách và tà u hà ng trên trục Bắc Nam, đưá»ng sắt dần có vai trò chá»§ đạo vá»›i cá»± ly 300-800 km.
Quy hoạch các tuyến đưá»ng sắt kết nối cảng biển lá»›n như tuyến Hà Ná»™i – Hải Phòng (kết nối vá»›i cảng Lạch Huyện), tuyến Biên Hòa – VÅ©ng Tà u (kết nối cảng Cái Mép – Thị Vải),… để giảm chi phà váºn tải và chi phà logistics, tăng tÃnh cạnh tranh cá»§a váºn tải đưá»ng sắt.
Nguồn: Vnexpress
Link bà i viết gốc