‘Việt Nam sẽ xây 2 Ä‘oạn Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao trong 10 năm’

Chính phủ vừa phê duyệt Quy hoạch mạng lÆ°á»›i Ä‘Æ°á»�ng sắt thá»�i kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. VnExpress phá»�ng vấn ông Lê Ä�á»— MÆ°á»�i, Viện trưởng Chiến lược và Phát triển Giao thông Vận tải – Ä‘Æ¡n vị tÆ° vấn xây dá»±ng Quy hoạch.

– Ngành Ä‘Æ°á»�ng sắt Việt Nam Ä‘ang tụt hậu. Quy hoạch trên giải “bài toán” này nhÆ° thế nào?

– Quy hoạch Ä‘á»� ra mục tiêu xây dá»±ng 9 tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt má»›i bên cạnh các tuyến hiện hữu. Vá»›i các tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt má»›i kết nối cảng biển và tuyến chính Bắc Nam hiện nay được cải tạo, chúng tôi kỳ vá»�ng khối lượng vận tải hàng hóa Ä‘Æ°á»�ng sắt sẽ tăng trở lại và tăng cao hÆ¡n mức tăng trưởng chung toàn ngành giao thông.

Theo dá»± báo nhu cầu vận tải, đến năm 2030, khối lượng vận chuyển trên tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt Bắc – Nam khổ 1.000 mm hiện nay là 12 – 13 triệu hành khách/năm. Ä�ến sau năm 2030, Việt Nam có thêm 2 Ä‘oạn tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao Bắc – Nam (Hà Ná»™i – Vinh và TP HCM – Nha Trang) thì có thể thu hút trên 32 triệu hành khách, từ 4,7 đến 5 triệu tấn hàng hóa má»—i năm.

Riêng vá»›i các tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt Hà Ná»™i – Lào Cai, Hà Ná»™i – Hải Phòng, Hà Ná»™i – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân, dá»± báo nhu cầu khoảng 3 triệu khách/năm, tuyến TP HCM – Biên Hòa – VÅ©ng Tàu đạt khoảng 2-3 triệu khách/năm; hàng hóa đạt khoảng 3 triệu tấn/năm.

Trong 10 năm vừa qua, do nguồn lực hạn chế, nhi�u tuyến đư�ng sắt chưa được kịp th�i đầu tư theo quy hoạch, do đó năng lực vận tải của đư�ng sắt hạn chế, giảm năng lực cạnh tranh với các loại hình vận tải khác. Với quy hoạch đư�ng sắt mới, tôi hy v�ng Chính phủ sẽ được bố trí nguồn lực đầu đủ để đư�ng sắt Việt Nam phát triển đúng với vai trò, vị thế của lĩnh vực này.

– Trong số 9 tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt má»›i có hai Ä‘oạn tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao. So vá»›i tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt cao tốc được Ä‘á»� xuất hÆ¡n 10 năm trÆ°á»›c, hai Ä‘oạn tuyến lần này giống và khác nhau thế nào?

– Trong quy hoạch lần này, các chuyên gia Nhật Bản tÆ° vấn chúng ta đầu tÆ° thông tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao Bắc Nam trÆ°á»›c năm 2030 để phát huy hiệu quả toàn tuyến. Tuy nhiên, do nguồn lá»±c hạn chế nên chúng tôi đã phân kỳ đầu tÆ°.

Vá»� cÆ¡ bản hÆ°á»›ng tuyến và quy mô xây dá»±ng Ä‘Æ°á»�ng sắc tốc Ä‘á»™ cao vẫn nhÆ° các nghiên cứu trÆ°á»›c đây. Dá»± án dài 1.545 km, Ä‘Æ°á»�ng đôi, khổ 1.435 mm, Ä‘iện khí hóa, tốc Ä‘á»™ thiết kế 350 km/h, tốc Ä‘á»™ khai thác lá»›n nhất đến 320 km/h. Phân kỳ đầu tÆ° giai Ä‘oạn má»™t trÆ°á»›c năm 2030 sẽ xây dá»±ng hai Ä‘oạn Hà Ná»™i – Vinh và TP. HCM – Nha Trang, tổng mức đầu tÆ° dá»± kiến khoảng 112.000 tá»· đồng.

Chủ trương đầu tư đư�ng sắt tốc độ cao đã được đ� ra trong văn kiện �ại hội �ảng XIII. Theo đó, ngành giao thông phải tập trung chuẩn bị và thực hiện đầu tư tuyến đư�ng sắt tốc độ cao Bắc Nam: dự kiến khởi công hai đoạn tuyến nêu trên vào năm 2025-2026 và khai thác vào năm 2033- 2035. �ây là dự án tr�ng điểm quốc gia v� giao thông, thể hiện quyết tâm rất lớn của �ảng, Chính phủ ưu tiên đầu tư phát triển đư�ng sắt trong giai đoạn tới.

– Ngoài giải pháp phân kỳ, Ä‘Æ¡n vị quy hoạch Ä‘Æ°a ra giải pháp gì mang tính Ä‘á»™t phá để thu hút vốn đầu tÆ° xây dá»±ng các tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt má»›i?

– Nhu cầu vốn cho ngành Ä‘Æ°á»�ng sắt đến năm 2030 là 239.000 tá»· đồng, trong đó nâng cấp Ä‘Æ°á»�ng sắt hiện có là 42.269 tá»· đồng, Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao 112.000 tá»· đồng, xây má»›i Ä‘Æ°á»�ng sắt thÆ°á»�ng trên 79.000 tá»· đồng.

Ngân sách nhà nÆ°á»›c vẫn giữ vai trò chủ đạo trong đầu tÆ° hạ tầng. Ngoài ra, Việt Nam sẽ huy Ä‘á»™ng vốn doanh nghiệp đầu tÆ° thiết bị, phÆ°Æ¡ng tiện vận tải, công trình há»— trợ nhÆ° kho, bãi hàng, thiết bị xếp dỡ… Vốn địa phÆ°Æ¡ng dùng để giải phóng mặt bằng, tạo nguồn thu từ quỹ đất theo mô hình phát triển đô thị (TOD).

Chúng tôi đ� xuất Nhà nước tiếp tục hoàn thiện các cơ chế chính sách nhằm thu hút vốn đầu tư từ m�i thành phần kinh tế; hoàn thiện cơ chế cho thuê quy�n khai thác, chuyển nhượng có th�i hạn quy�n kinh doanh tài sản kết cấu hạ tầng đư�ng sắt; xây dựng cơ chế khai thác quỹ đất (nhất là tại các nhà ga đư�ng sắt) để huy động nguồn lực.

Việt Nam cũng sẽ tiếp tục sử dụng vốn ODA, nguồn vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ quốc tế.

�ối với đầu tư đư�ng sắt tốc độ cao, Nhà nước đầu tư, sở hữu và quản lý hạ tầng; huy động các doanh nghiệp đầu tư phương tiện, tổ chức vận hành khai thác và bảo dưỡng hạ tầng, trả phí thuê cơ sở hạ tầng cho Nhà nước.

Quy hoạch khuyến khích các doanh nghiệp trong nước sản xuất toa xe, hệ thống thông tin để giảm giá thành; xây dựng, ban hành chính sách phát triển công nghiệp đư�ng sắt và công nghiệp phụ trợ tạo ti�n đ� phát triển lĩnh vực đư�ng sắt.

– Ä�ến năm 2030, lÄ©nh vá»±c Ä‘Æ°á»�ng sắt đặt mục tiêu vận chuyển vận chuyển hành khách đạt 460 triệu khách, chiếm thị phần 4,40%, hàng hóa đạt 11,8 triệu tấn, chiếm thị phần khoảng 0,27%. Tại sao thị phần vận tải chiếm ít nhÆ° vậy trong khi đầu tÆ° lá»›n?

– Ä�ến năm 2030, lÄ©nh vá»±c Ä‘Æ°á»�ng sắt cần được đầu tÆ° khá lá»›n, trong khi thị phần chỉ chiếm rất ít vì 2 lý do.

Thứ nhất là điểm xuất phát thấp, khối lượng và thị phần vận tải đư�ng sắt hiện nay rất thấp so với các chuyên ngành khác. Trong giai đoạn vừa qua, đư�ng sắt được đầu tư rất ít, kết cấu hạ tầng, phương tiện lạc hậu, năng lực khai thác thấp đã làm cho khối lượng, thị phần vận tải của ngành liên tục sụt giảm.

Năm 2019, thị phần vận tải hành khách chỉ chiếm 0,17% so với mục tiêu là 1-2% và v� hàng hóa chỉ chiếm 0,24% so với mục tiêu là 1-3%. Năm 2020 đại dịch Covid-19 đã làm cho sản lượng vận tải đư�ng sắt sụt giảm nghiêm tr�ng hơn.

Thứ hai, năng lực cơ sở hạ tầng đư�ng sắt đến năm 2030 vẫn chưa tăng mạnh do các công trình lớn đư�ng sắt vẫn đang được đầu tư, chưa hoàn thành đưa vào khai thác. Các dự án đư�ng sắt có th�i gian xây dựng dài, hầu hết dự án lớn đ�u được hoàn thành và đưa vào khai thác sau năm 2030 nên năng lực đư�ng sắt chưa tăng được ngay.

Sau năm 2030 khi hình thành đư�ng sắt tốc độ cao và các tuyến đư�ng sắt mới thì ngành đư�ng sắt sẽ tăng sản lượng và thị phần ngày càng cao hơn.

Quy hoạch đư�ng sắt đến năm 2030

– Ngoài hai Ä‘oạn tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao, quy hoạch Ä‘á»� ra Æ°u tiên đầu tÆ° các dá»± án nào khác trong giai Ä‘oạn 10 năm tá»›i?

– Từ nay đến năm 2025, chúng tôi đặt kế hoạch cải tạo, nâng cấp tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt hiện có Hà Ná»™i – TP HCM, má»™t số ga có nhu cầu lá»›n ở phía Bắc và xây dá»±ng má»›i Ä‘oạn nối ray Hà Khẩu; trình cấp có thẩm quyá»�n phê duyệt chủ trÆ°Æ¡ng đầu tÆ° các tuyến má»›i nối vá»›i cảng Lạch Huyện, Biên Hòa – VÅ©ng Tàu, vành Ä‘ai phía Ä�ông Hà Ná»™i, Thủ Thiêm – Long Thành, hoàn chỉnh chủ trÆ°Æ¡ng đầu tÆ° tuyến Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân.

Giai Ä‘oạn 2026-2030 sẽ khởi công 6 tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt má»›i vá»›i chiá»�u dài 1.116 km, trong đó có hai Ä‘oạn Ä‘Æ°á»�ng sắt tốc Ä‘á»™ cao Bắc Nam, 3 tuyến kết nối vá»›i cảng biển Quảng Ninh, Hải Phòng, VÅ©ng Tàu; vành Ä‘ai phía Ä�ông Hà Ná»™i, Ä‘Æ°á»�ng sắt nhẹ kết nối sân bay Long Thành…

Tôi tin rằng giai đoạn 2026 đến 2030 khi đư�ng bộ cao tốc đã dần khép kín thì nguồn lực sẽ ưu tiên đầu tư lĩnh vực đư�ng sắt. Giai đoạn từ 2030-2035 sẽ định hình được hệ thống đư�ng sắt quốc gia một cách tổng thế.

– Trong quy hoạch đã Ä‘á»� xuất nhiá»�u tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt kết nối vá»›i các cảng biển, cá»­a khẩu, tại sao lại Æ°u tiên nhÆ° vậy?

– Chúng tôi xác định vận chuyển hàng hóa hay hành khách Ä‘á»�u rất quan trá»�ng, tùy theo từng hành lang vận tải. Ä�ất nÆ°á»›c ta có hình dạng dài, vì vậy nhu cầu vận tải cá»± ly trung bình và dài là phù hợp vá»›i phÆ°Æ¡ng thức Ä‘Æ°á»�ng sắt cả vá»� hành khách và hàng hoá.

Tuy nhiên, các chân hàng thư�ng gắn với các cửa khẩu và cảng biển do Việt Nam có hoạt động xuất nhập khẩu mạnh. Các tuyến đư�ng sắt kết nối với cảng biển sẽ ưu tiên vận tải hàng hóa, còn tuyến trên hướng Bắc Nam sẽ vận tải cả hành khách và hàng hoá. Sau năm 2030, khi đư�ng sắt tốc độ cao Bắc Nam đi vào hoạt động, sẽ tách được tàu khách và tàu hàng trên trục Bắc Nam, đư�ng sắt dần có vai trò chủ đạo với cự ly 300-800 km.

Quy hoạch các tuyến Ä‘Æ°á»�ng sắt kết nối cảng biển lá»›n nhÆ° tuyến Hà Ná»™i – Hải Phòng (kết nối vá»›i cảng Lạch Huyện), tuyến Biên Hòa – VÅ©ng Tàu (kết nối cảng Cái Mép – Thị Vải),… để giảm chi phí vận tải và chi phí logistics, tăng tính cạnh tranh của vận tải Ä‘Æ°á»�ng sắt.

�oàn Loan