Việt Nam là tên gá»i cá»§a sá»± kết hợp nòi giống và vị trà địa lý (Việt Nam – ngưá»i Việt sinh sống ở phương Nam); thể hiện niá»m tá»± tôn, tinh thần độc láºp, tá»± chá»§ và phá»§ nháºn sá»± áp đặt, miệt thị cá»§a ngưá»i Trung Quốc.
1. Sau khi Gia Long lên ngôi vua năm 1802, ngoà i việc ổn định vá» mặt tổ chức cá»§a vương triá»u; Vua quan tâm hÆ¡n cả là đặt quốc hiệu đất nước để khẳng định sá»± chÃnh thống cá»§a má»™t triá»u đại má»›i.
Quốc hiệu Việt Nam được công bố có ý nghÄ©a quan trá»ng, là sá»± thể chế hóa nguyện vá»ng lâu Ä‘á»i cá»§a nhân dân; khẳng định tÃnh pháp lý vá» chá»§ quyá»n cá»§a má»™t Nhà nước Việt ở phương Nam; thể hiện ý chÃ, sức mạnh muôn Ä‘á»i cá»§a các cá»™ng đồng cư dân Việt trên dải đất phương Nam.
2. Hai tiếng Việt Nam xuất hiện sá»›m nhất trong lịch sá» dân tá»™c là từ thế ká»· thứ 14, trong bá»™ sách “Việt Nam thế chÆcá»§a Há»c sÄ© viện Hà n lâm Hồ Tông Thốc biên soạn.
Tác phẩm “Việt Nam thế chÆđược Hồ Tông Thốc viết khi ông còn là m quan dưới thá»i vua Trần Nghệ Tông. Tác phẩm tuy đã bị mất, song lá»i tá»±a đã được Phan Huy Chú (1782 – 1840) ghi lại trong tác phẩm Văn tịch chà bá»™ Lịch triá»u hiến chương loại chÃ.
Lá»i tá»±a đã cho ta biết Việt Nam thế chà chép 18 Ä‘á»i vua Hùng và các Ä‘á»i nhà Triệu; Quan trá»ng hÆ¡n, Hồ Tông Thốc là ngưá»i đầu tiên đưa ra danh xưng Việt Nam vá»›i ý nghÄ©a là quốc hiệu.
3. Thế kỷ thứ 15, danh xưng Việt Nam một lần nữa được xuất hiện, không chỉ một mà tới 4 lần do “nhà tiên tri số một†Trạng Trình Nguyễn Bình Khiêm nhắc đến.
Lần đầu tiên hai tiếng Việt Nam được Trạng Trình nhắc đến trong tác phẩm “Trình tiên sinh quốc ngữ†hay còn gá»i là “Sấm kýâ€. Äây là táºp hợp những dá»± báo sẽ xảy ra trong tương lai.
Lần thứ hai, danh xưng Việt Nam được nói trong bà i thÆ¡ chữ Hán “Việt Nam sÆ¡n hà hải động thưởng vịnh” (Vịnh vá» non sông đất nước Việt Nam).
Lần thứ ba, thứ tư Trạng Trình nhắc đến hai tiếng Việt Nam là trong hai bà i thÆ¡ gá»i hai ngưá»i bạn thân.
Mặc dù sống trước 5 thế ká»·, song những lá»i “Sấm ký†cá»§a Trạng Trình Nguyá»…n Bình Khiêm đã dá»± báo nước ta sau nà y sẽ lấy quốc hiệu Việt Nam là m tên gá»i ?!
4. Ngoà i ra, ngưá»i ta cÅ©ng tìm thấy hai chữ “Việt Nam†trên má»™t số tấm bia khắc từ thế ká»· 16 – 17 như bia chùa Bảo Lâm (1558) ở Hải Dương, bia chùa Cam Lá»™ (1590) ở Hà Ná»™i, bia chùa Phúc Thánh (1664) ở Bắc Ninh…
Äặc biệt bia Thá»§y Môn Äình (1670) ở biên giá»›i Lạng SÆ¡n có câu đầu: “Việt Nam hầu thiệt, trấn Bắc ải quan†(đây là cá»a ngõ yết hầu cá»§a nước Việt Nam và là tiá»n đồn trấn giữ phương Bắc).
Dưới triá»u đại Tây SÆ¡n, mặc dù thá»i gian tồn tại rất ngắn, nhưng lịch sỠđã ghi nháºn những đóng góp công lao trong việc thống nhất đất nước, giáo dục, văn hóa…
Bên cạnh đó, theo má»™t số tà i liệu có chép Ä‘á»i vua Quang Trung đã cho đặt quốc hiệu là Việt Nam năm Nhâm Tý (1792).
Trẫm nghÄ©: Xưa nay các báºc đế vương dá»±ng nước, ắt có đặt quốc hiệu để tá» rõ sá»± đổi má»›i,… Từ trước đã có Văn Lang, Vạn Xuân nhưng còn quê kệch. Äến Ä‘á»i Äinh Tiên Hoà ng gá»i là Äại Cồ Việt, nhưng ngưá»i Trung Quốc vẫn gá»i là Giao Chỉ.
Từ Ä‘á»i nhà Lý vá» sau quen dùng tên An Nam do nhà Tống phong cho ngà y trước đặt là m hiệu nước. Tuy váºy, váºn há»™i dù có đổi thay nhưng trải bao Ä‘á»i vẫn giữ theo tên cÅ©, thá»±c là trái vá»›i nghÄ©a chân chÃnh dá»±ng nước váºy.
Trẫm nối theo nghiệp cÅ©, gây dá»±ng cÆ¡ đồ, bá» cõi đất Ä‘ai rá»™ng nhiá»u hÆ¡n trước. Xem qua sổ sách, tuần xét núi sông, nên đặt tên tốt để truyá»n lâu dà i. Nay ban đổi tên nước là Việt Nam
Như váºy, căn cứ và o các tư liệu, tư tịch cổ đã chứng minh rằng hai tiếng Việt Nam đã có từ xưa (từ thế ká»· 14) và (có thể) chÃnh thức trở thà nh quốc hiệu nước ta và o năm Nhâm Tý (1792) triá»u Tây SÆ¡n
6. Từ giữa thế ká»· XIX, nước ta bị ách đô há»™ cá»§a thá»±c dân Pháp; bá»n chúng thưá»ng gá»i nhân dân ta là “dân An Nam†để chỉ sá»± miệt thị, khinh bỉ và coi thưá»ng.
Hai tiếng Việt Nam chưa xuất hiện chÃnh thức, song đã được các nhà sá» há»c, các chà sÄ© yêu nước đặt tên cho nhiá»u tổ chức chÃnh trị, và nhiá»u tác phẩm vá»›i mục tiêu đánh đổ đế quốc Pháp, già nh độc láºp cho dân tá»™c:
Chỉ đến khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thà nh công; ngà y 2/9/1945 Chá»§ tịch Hồ Chà Minh Ä‘á»c Tuyên ngôn độc láºp khai sinh ra nước Việt Nam Dân chá»§ Cá»™ng hòa, thì quốc hiệu Việt Nam má»›i chÃnh thức được công nháºn.
7. Ngà y 2/7/1976 kỳ há»p đầu tiên cá»§a Quốc há»™i Việt Nam thống nhất (khóa VI, 1976 – 1981) đã quyết định đặt tên nước là Cá»™ng hòa xã há»™i chá»§ nghÄ©a Việt Nam.
Cá»™ng hòa xã há»™i chá»§ nghÄ©a Việt Nam là sá»± tiếp nối cá»§a Nhà nước Việt Nam Dân chá»§ Cá»™ng hòa (DCCH) mà tiá»n thân là Nhà nước Văn Lang thá»i láºp quốc. Quốc hiệu cá»§a nước Việt Nam thống nhất, gắn liá»n vá»›i niá»m tá»± hà o cá»§a dân tá»™c Việt Nam, nay đã “sánh vai vá»›i cưá»ng quốc năm châu†như lá»i mong má»i cá»§a Lãnh tụ Hồ Chà Minh vÄ© đại.
Từ đây, quốc hiệu Việt Nam được sỠdụng phổ biến với đầy đủ ý nghĩa thiêng liêng, toà n diện nhất.