Rừng cộng đồng: Mô hình thiết thực, hiệu quả

Ông Nguyá»…n Ä�ình Ä�ại, Trưởng Văn phòng Quảng Trị của Tổ chức Ủy ban Y tế Hà Lan – Việt Nam (MCNV), xác nhận lần đầu tiên tại Việt Nam, 2 khu rừng cá»™ng đồng được cấp chứng chỉ quản lý rừng bá»�n vững theo tiêu chuẩn của Há»™i đồng Quản trị rừng quốc tế FSC (gá»�i tắt là chứng chỉ FSC). Ä�ó là rừng tá»± nhiên do cá»™ng đồng ngÆ°á»�i dân thôn Chênh Vênh, xã HÆ°á»›ng Phùng và thôn Hồ, xã HÆ°á»›ng SÆ¡n, huyện HÆ°á»›ng Hóa quản lý.

Tự nguyện giữ rừng

Chênh Vênh và thôn Hồ là 2 thôn mi�n núi với 100% đồng bào Vân Ki�u sinh sống. Rừng tự nhiên ở 2 thôn này được huyện Hướng Hóa giao cho cộng đồng quản lý, bảo vệ từ năm 2017.

Trong năm 2020, từ há»— trợ của dá»± án PROSPER – do Liên minh châu Âu (EU) và MCNV đồng tài trợ, MCNV phối hợp vá»›i Há»™i Các nhóm há»™ có chứng chỉ rừng Quảng Trị triển khai nhiá»�u hoạt Ä‘á»™ng thiết thá»±c, hiệu quả. Cụ thể: Xây dá»±ng các tổ quần chúng bảo vệ rừng cá»™ng đồng, tập huấn nâng cao năng lá»±c, kiến thức vá»� chứng nhận quản lý rừng bá»�n vững, quản lý tài nguyên rừng, khai thác lâm sản bá»�n vững, bảo vệ Ä‘a dạng sinh há»�c.

MCNV còn triển khai dá»± án há»— trợ trồng 270 ha rừng trẩu xen cây bản địa nhÆ° lát hoa, xoan nhừ, gáo trắng tại 2 xã HÆ°á»›ng Phùng và HÆ°á»›ng SÆ¡n để phát triển sinh kế lâm sản ngoài gá»—, phát triển vÆ°á»�n Æ°Æ¡m cây bản địa; xây dá»±ng mô hình du lịch sinh thái, bao gồm Ä‘iểm du lịch thác Chênh Vênh và du lịch cá»™ng đồng khu dân cÆ° Rá»� Vê – thác Chênh Vênh. Ngoài ra, MCNV cÅ©ng há»— trợ thành lập và đào tạo nghá»� cho 6 nhóm vá»›i 49 thành viên, sản xuất các sản phẩm mỹ nghệ từ tre và các vật lÆ°u niệm khác.

Tại thôn Chênh Vênh, cánh rừng tá»± nhiên được cấp chứng chỉ FSC rá»™ng 676 ha, do 80 há»™ dân tham gia bảo vệ. Khu rừng này còn khá nguyên sÆ¡ vá»›i nhiá»�u cây Ä‘Æ°á»�ng kính khoảng 1 m nhÆ° dổi, sao sao, sao cát, lá»™i… Nhiá»�u loài thú quý có trong Sách Ä‘á»� cÅ©ng được ghi nhận ở khu rừng này, nhÆ° voá»�c gáy trắng, các loài khỉ, gà lôi, hÆ°Æ¡u, nai. Khu rừng tá»± nhiên này còn có rất nhiá»�u tre, nứa, mây và cây dược liệu.

Ông Hồ Văn Chiến, Trưởng Ban Quản lý rừng cộng đồng thôn Chênh Vênh, cho biết từ khi được giao rừng, cộng đồng thôn đã thành lập ban quản lý, ban giám sát và 7 tổ bảo vệ gồm 42 ngư�i. Tất cả thành viên đ�u tham gia trên tinh thần tự nguyện. Dù không được hưởng bất cứ kinh phí nào nhưng tinh thần giữ rừng của ngư�i dân ở đây rất cao.

“Má»—i tuần má»™t lần, thôn Chênh Vênh lại cắt cá»­ ngÆ°á»�i luân phiên nhau Ä‘i tuần rừng. Má»—i chuyến tuần rừng kéo dài 1-2 ngày, vá»›i 4-5 ngÆ°á»�i tham gia. Khi phát hiện ngÆ°á»�i lạ hoặc rừng có dấu hiệu bị xâm phạm, tổ tuần rừng sẽ ngăn chặn, đẩy Ä‘uổi, đồng thá»�i trình báo cÆ¡ quan chức năng để có biện pháp xá»­ lý. Vì được bảo vệ nghiêm ngặt nhÆ° thế nên cánh rừng cá»™ng đồng của thôn sinh trưởng, phát triển tốt” – ông Chiến khẳng định.

Trong khi đó, thôn Hồ có 85 hộ dân tham gia quản lý cánh rừng tự nhiên rộng 886 ha. Khác với Chênh Vênh, diện tích rừng ở thôn Hồ nằm trong lưu vực thủy điện Rào Quán nên chủ rừng được hưởng 800.000 đồng/ha/năm từ phí dịch vụ môi trư�ng rừng.

Rừng tự nhiên trên địa bàn thôn Hồ được giao cho từng dòng h� quản lý. Mỗi dòng h� ch�n ra những ngư�i có uy tín, ảnh hưởng nhất để giám sát. Nếu ngư�i giám sát phát hiện ai đó trong dòng h� có hành vi tiếp tay, xâm hại đến rừng thì sẽ xử lý, thậm chí loại kh�i danh sách tham gia nhận khoán, bảo vệ rừng.

Rừng cộng đồng ở thôn Chênh Vênh có rất nhi�u cây lớn và động vật quý

Ngư�i dân thôn Hồ tuần tra, bảo vệ rừng cộng đồng

Mở rộng, nâng tầm rừng cộng đồng

Theo thống kê, đến cuối năm 2020, tỉnh Quảng Trị đã giao khoảng 20.000 ha rừng tá»± nhiên cho hÆ¡n 100 cá»™ng đồng và gần 1.000 há»™ gia đình quản lý, bảo vệ. Dù vậy, chỉ khoảng 35% diện tích rừng giao cho cá»™ng đồng và há»™ gia đình nằm trong khu vá»±c được hưởng chính sách chi trả dịch vụ môi trÆ°á»�ng rừng. Trong khi đó, tất cả diện tích rừng này Ä‘á»�u mang lại các giá trị hệ sinh thái nhÆ°: Ä‘a daÌ£ng sinh há»�c, taÌ€i nguyên di truyền, hấp thụ carbon, bảo vệ nguồn nÆ°á»›c, văn hóa tinh thần…

“Việc các diện tích còn lại chÆ°a được tiếp cận khoản chi trả dịch vụ môi trÆ°á»�ng rừng là má»™t thách thức trong việc bảo vệ rừng. Trong bối cảnh hệ sinh thái môi trÆ°á»�ng rừng Ä‘ang có nguy cÆ¡ mất bá»�n vững từ sá»± phát triển kinh tế – xã há»™i; những tác Ä‘á»™ng của biến đổi khí hậu ngày càng lá»›n đối vá»›i Ä‘á»�i sống, sinh kế của các cá»™ng đồng Ä‘ang giữ rừng, việc tìm kiếm cÆ¡ chế chi trả dịch vụ bảo vệ hệ sinh thái là yêu cầu cấp thiết” – ông Nguyá»…n VÅ©, Ä‘iá»�u phối ChÆ°Æ¡ng trình Rừng của Tổ chức Quốc tế vá»� bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF Việt Nam), nhìn nhận.

Trước thực trạng đó, theo ông Nguyễn �ình �ại, với sự hỗ trợ từ dự án PROSPER, trong năm 2022, Hội Các nhóm hộ có chứng chỉ rừng Quảng Trị sẽ hợp tác với MCNV và WWF Việt Nam tiếp tục mở rộng diện tích rừng cộng đồng được cấp chứng chỉ FSC. �ặc biệt, bổ sung đánh giá FSC cho các dịch vụ hệ sinh thái rừng như: hấp thụ carbon, bảo vệ nguồn nước, du lịch sinh thái và chứng chỉ lâm sản ngoài gỗ cho loài song mây, hạt trẩu.

Song song với việc hoàn thiện những chứng nhận v� dịch vụ hệ sinh thái rừng, các tổ chức quốc tế sẽ tiếp tục hỗ trợ các chủ rừng hộ gia đình và cộng đồng tiếp cận thị trư�ng để chào bán sản phẩm dịch vụ hệ sinh thái mà h� được chứng nhận. Trong đó, khách hàng ti�m năng được xác định là các doanh nghiệp, nhà tài trợ đang quan tâm đến việc giảm phát thải cũng như các giá trị sinh thái rừng mang lại.

“Thành công bÆ°á»›c đầu tại Quảng Trị là rất quan trá»�ng. Tuy nhiên, chính quyá»�n địa phÆ°Æ¡ng, cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c và các tổ chức quốc tế cần tiếp tục nghiên cứu để có thể nhân rá»™ng. Hy vá»�ng trong năm tá»›i, rừng tá»± nhiên do cá»™ng đồng quản lý tại Quảng Trị đón nhận tin vui vá»� cÆ¡ há»™i chi trả dịch vụ hệ sinh thái rừng” – ông Ä�ại kỳ vá»�ng. 

Ở thôn Chênh Vênh, chỉ cần bước chân ra cửa là thấy rừng tự nhiên

Lợi ích trước mắt và lâu dài

Theo ông Nguyễn �ình �ại, những năm qua, MCNV đã sát cánh, hỗ trợ thôn Chênh Vênh và thôn Hồ nâng cao năng lực quản lý, bảo vệ rừng b�n vững. Vì vậy, ông cảm thấy rất vui và tự hào khi hơn 1.560 ha rừng tự nhiên do cộng đồng 2 thôn này quản lý được cấp chứng chỉ FSC đầu tiên tại Việt Nam.

Với chứng chỉ công nhận này, các cộng đồng sẽ được cấp mã số FSC FM/CoC cho những loài cây h� tre từ rừng tự nhiên như vầu, nứa và a-ho. Sản phẩm h� tre đạt chứng chỉ FSC sẽ được cung cấp cho các doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu FSC để sản xuất.

“Lợi ích trÆ°á»›c mắt của mô hình chứng chỉ FSC cho rừng cá»™ng đồng là các nguyên liệu hoặc sản phẩm FSC thÆ°á»�ng được bán giá cao hÆ¡n sản phẩm thông thÆ°á»�ng. Phần chênh lệch này giúp cho chủ rừng có lợi ích tài chính, từ đó khuyến khích há»� tuân thủ các yêu cầu vá»� môi trÆ°á»�ng và xã há»™i. Tuy nhiên, mục tiêu lá»›n hÆ¡n của dá»± án là giúp cá»™ng đồng quản lý rừng tá»± nhiên có đủ tá»± tin để tham gia sâu hÆ¡n đối vá»›i các loài lâm sản khác ngoài gá»—” – Trưởng Văn phòng Quảng Trị của MCNV tin tưởng.