Kho thóc của đồng bào Tây Nguyên

Những ngày cuối tháng 11, ông Ké (58 tuổi) ở thôn Kon Bông, xã Ä�ăk Rong, huyện K’Bang, mang gùi trên lÆ°ng, tay cầm chìa khóa Ä‘i tá»›i kho thóc cách nhà khoảng 200 m. NgÆ°á»�i đàn ông Ba Na chậm rãi bÆ°á»›c lên cầu thang, mở khóa, xúc thóc đổ đầy chiếc gùi.

“Hôm nay nhà hết gạo, phải mang thóc Ä‘i xay chuẩn bị bữa tối”, ông Ké nói và bật mí nhà có hẳn 2 kho thóc, kho lá»›n hÆ¡n ở trên rẫy. Vụ mùa vừa rồi, mảnh vÆ°á»�n 3 sào của gia đình thu được 50 bao (má»—i bao 30-40 kg), dÆ° dả cho cả nhà ăn suốt năm, má»™t phần Ä‘em Ä‘i bán trang trải cuá»™c sống.

Cũng như các dân tộc khác ở Tây Nguyên, mỗi gia đình ngư�i Ba Na có 1-2 kho thóc tùy theo lượng lúa thu hoạch trong một mùa. Kho thiết kế giống nhà sàn, song nh� hơn, rộng 5-10 m2, mái lợp tranh, vách làm bằng ván gỗ hoặc tấm liếp nứa đan kín, không để lúa rơi ra ngoài nhưng vẫn giữ được độ thông thoáng. Nhi�u kho lợp mái tôn, trụ gỗ được thay thế bằng bêtông.

Giữa chân kho lúa được gắn 4 tấm ván tròn hoặc bôi lớp dầu trơn để chuột, sóc không trèo lên cắn phá lúa. Những kho lúa này được dựng lên cạnh nhà, ngoài đồng, hoặc trên rẫy cách nơi ở vài km. Lúa gặt xong được ngư�i dân phơi khô trước khi cho vào dự trữ.

NgÆ°á»�i Ba Na tin rằng lúa cÅ©ng có thần cai quản và thần lúa đã ban cho con ngÆ°á»�i lÆ°Æ¡ng thá»±c, sức khá»�e. Vì vậy, má»—i năm gia đình ông Ké tổ chức cúng kho lúa 2 lần – trÆ°á»›c khi lấy lúa giống ra để gieo trồng vụ má»›i và khi thu hoạch xong, vá»›i mong cầu mùa màng bá»™i thu.

Hôm lễ tế, ông Ké ch�n những hạt gạo thơm ngon nhất nấu cơm cúng thần linh và dùng tiết gà bôi lên góc 4 chân và chốt khóa của kho lúa. Gia chủ cắm 3 ng�n tre tươi trước mỗi kho với ý nghĩa thần lúa sẽ trú ngụ, cai quản kho lúa giúp h�.

Theo ông Tâm, trưởng thôn Kon Bông, xã Ä�ăk Rong, huyện K’bang, 150 há»™ ở thôn, nhà nào cÅ©ng có kho thóc, ngÆ°á»�i ít má»™t cái, nhiá»�u lúa hai cái. “Nhìn vào số lượng kho thóc nhiá»�u hay ít, lá»›n hay nhá»�, ngÆ°á»�i ta còn Ä‘oán được sá»± khá giả của gia đình đó”, ông Tâm nói.

Với trưởng thôn Kon Bông, kho lúa có ý nghĩa bảo vệ thành quả, công sức cả năm nông dân vất vả kiếm được, ngăn không cho chuột và các loại động vật khác phá hoại.

“Gần đây nhiá»�u kho thóc bị trá»™m, nên các gia đình phải dùng khoá cá»­a”, ông Tâm nói và cho biết, ngày xÆ°a luật làng quy định nếu phát hiện ai trá»™m thóc sẽ bị phạt heo, gà nên thóc không bao giá»� bị trá»™m.

Cũng làm kho dự trữ lúa tương tự nhi�u dân tộc ở Tây Nguyên, song đồng bào Jarai có quan niệm, lương thực do thần linh (Yàng) ban tặng nên ngư�i và thóc không được ở cùng nhau.

Quan niệm của ngư�i Jarai, con ngư�i có nhà để ở thì thóc cũng phải có kho. Nếu kho chứa không đàng hoàng, Yàng sẽ giận, không ban cho mùa màng bội thu. Lúa đến kỳ thu hoạch bị chim, sâu, sóc trên rừng ăn mất, dân làng sẽ đói kém.

Tháng 11 hàng năm, ngư�i Jarai thư�ng tổ chức lễ cúng mừng lúa mới vào đầu mùa thu hoạch. Nhưng nay, nhi�u nơi bà con đã biết làm lúa nước hai vụ nên ngoài lễ cúng lúa mới ở từng gia đình ít nhi�u thay đổi v� quy mô, th�i gian tổ chức và lễ vật có phần giản lược.

Lá»… vật gồm bông lúa, rượu, gà, nhà có Ä‘iá»�u kiện dâng lá»… kỹ càng, ai khó khăn có thể giảm bá»›t. Khi lấy thóc Ä‘em Ä‘i xay, giã làm gạo, ngÆ°á»�i Jarai phải xin phép Yàng và thần linh bởi thóc là sản vật quý, không ai được hoang phí…

Trần Hoá