Bạch Ä�ằng giang – Dòng sông huyá»�n thoại

Hơn 1000 năm v� trước tại cửa sông Bạch �ằng, Ngô Quy�n đã bày trận địa c�c, nhấn chìm toàn bộ chiến thuy�n của quân Nam Hán xuống lòng sông, dập tắt ý đồ xâm lược của quân xâm lược phương Bắc.

Sách �ại Việt Sử ký toàn thư cho biết kế sách đánh giặc của Ngô Quy�n: “ Nếu sai ngư�i đem c�c nh�n, đầu bịt sắt cắm ngầm trước cửa biển, thuy�n của b�n chúng theo nước tri�u lên vào trong hàng c�c thì sau đó ta dễ b� chế ngự, không cho chiếc nào thoát�. Chính Ngô Quy�n đã khẳng định đi�u đó với tướng lĩnh của mình “không kế gì hơn kế ấy cả�.

Ngày mồng 7 tháng chạp năm 938, Hoằng Tháo tiến quân vào sông Bạch �ằng, nơi có trận địa c�c đã bày sẵn. Ngô Quy�n cho thuy�n nhẹ ra khiêu chiến, giả thua để dụ địch đuổi theo. Hoằng Tháo quả nhiên tiến l�t vào trận địa c�c. Khi thủy tri�u bắt đầu rút, đầu c�c bịt sắt nhô lên, Ngô Quy�n huy động toàn lực tiến quân đánh trả với sự dũng cảm, sáng tạo của các tướng lĩnh tài năng như Ngô Tất Tố, Dương Tam Kha, �ỗ Cảnh Thạc cùng ngư�i con cả Ngô Xương Ngập. Quân Nam Hán trước sau đ�u bị chặn đánh quyết liệt, các thuy�n đâm phải c�c chìm đắm vô số. Chủ tướng Hoằng Tháo và đội quân xâm lược bị vùi xác xuống dòng sông Bạch �ằng. cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nam Hán của quân dân ta dưới sự lãnh đạo của vị anh hùng dân tộc Ngô Quy�n đã kết thúc thắng lợi rực rỡ.

Ca ngợi chiến công của Ngô Quy�n trên sông Bạch �ằng năm 938, Sử gia Lê Văn Hưu, th�i Trần đã viết: “Ti�n Ngô Vương có thể lấy quân mới hợp của nước Việt ta mà đánh tan được trăm vạn quân của Hoằng Tháo, mở nước, xưng vương, làm ngư�i phương Bắc không dám sang nữa. Có thể nói một cơn giận mà yên được dân, mưu gi�i mà đánh cũng gi�i vậy. Tuy chỉ xưng vương chưa lên ngôi đế, đổi niên hiệu nhưng chính thống của nước Việt ta ngõ hầu được nối lại�.

Chiến thắng trên sông Bạch �ằng năm 938 được ghi vào lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta như một chiến công chói l�i, đánh dấu một mốc lịch sử quan tr�ng, chấm dứt vĩnh viễn n�n thống trị hơn một ngàn năm của phong kiến phương Bắc, mở ra th�i kỳ độc lập thực sự và lâu dài cho dân tộc Việt Nam.

Cũng trên sông Bạch �ằng vào năm 981, Lê hoàn đã tái tạo lại trận Bạch �ằng Giang của Ngô Quy�n 43 năm trước. Theo các nhà nghiên cứu, vào ngày 24/1/981, cánh quân thủy của nhà Tống do Hầu Nhân Bảo chỉ huy ồ ạt tiến vào sông Bạch �ằng. Trận này quân �ại Cồ Việt không ngăn được thủy binh của quân Tống. Hầu Nhân Bảo thúc quân tiến vào vùng Hoa Lư theo đư�ng sông Hồng, nhưng bị chặn đánh ở thành Bình Lỗ (có thể nằm ở đoạn ngã ba L�nh, Yên Lệnh, Hà Nam đến ngã ba Vàng, Giao Thủy, Nam �ịnh ngày nay). Sau thất bại ở thành Bình Lỗ, thủy binh của quân Tống quay lại sông Bạch �ằng, l�t vào trận địa mai phục do Lê Hoàn bày sẵn. Nhà sử h�c Lê Văn Lan cho rằng trung tâm của trận chiến Bạch �ằng ngày 28/4/981 diễn ra tại vùng sông nước núi U Bò, Tràng Kênh. Các chiến binh của �ại Cồ Việt từ các nhánh sông đổ v� sông Bạch �ằng đánh quân Tống quyết liệt. Hầu Nhân Bảo bị giết chết trong đám loạn quân, Lưu Trừng vội vã dẫn đám tàn quân tháo chạy ra biển.

Sông Bạch �ằng lại một lần nữa cuộn sóng, nhấn chìm quân Mông-Nguyên xuống dòng sông vào năm 1288. �ây được xem là trận thủy chiến lớn nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Chiến thắng Bạch �ằng năm 1288 đã chấm dứt hoàn toàn mộng xâm lăng của đế chế Mông nguyên xuống vùng �ông Nam �, góp phần làm suy yếu, tan rã đế chế hùng mạnh, tàn bạo này.

�ể tạo nên chiến thắng vĩ đại này, vua tôi, tướng sĩ nhà Trần đã gắng sức, đồng lòng cùng đánh giặc. Dưới sự lãnh đạo anh minh của Thái Thượng Hoàng Trần Thái Tông và vua Trần Nhân Tông, Quốc công tiết chế Trần Quốc Tuấn cùng các tướng sĩ đã sáng tạo ra trận địa c�c liên hoàn trên khắp dòng sông Bạch �ằng để đánh giặc.

Tại vùng thượng lưu sông Bạch �ằng (nay là các xã Lại Xuân, Liên Khê, Gia �ức, Minh �ức, huyện Thủy Nguyên), Trần Quốc Tuấn đã cho tướng sĩ cắm c�c xuống cửa các lạch tri�u, cửa các nhánh sông nối với sông Bạch �ằng. Kết quả khai quật khảo cổ h�c gần đây phát hiện được các bãi c�c ở Cao Quỳ, xã Liên Khê và bãi c�c tại khu �ầm Thượng, xã Lại Xuân cùng với những thông tin được ngư�i dân cung cấp cho phép chúng ta hình dung một trận địa c�c năm 1288 được cắm xuống ngã ba sông �á Bạc, sông Kinh Thầy với sông �á Vách (thuộc xã Lại Xuân); ngã ba sông Giá với sông �á Bạc; cửa lạch tri�u nối với sông �á Bạc (nay thuộc cánh đồng Cao Quỳ, xã Liên Khê); ngã ba sông Liễu với sông Bạch �ằng; ngã ba sông Thải với sông Bạch �ằng. Những trận địa c�c này một mặt nhằm chặn không cho chiến thuy�n của quân Mông-Nguyên tiến vào sông Giá, mặt khác tiêu hao binh lực của địch buộc chúng buộc chúng phải tháo chạy vào sông Bạch �ằng, tạo ti�n đ� cho trận quyết chiến chiến lược trên sông Bạch �ằng vào ngày 9 tháng 4 năm 1288, tiêu diệt toàn bộ quân Mông-Nguyên trên dòng sông lịch sử này.

Truy�n thuyết dân gian ở xã Liên Khê cũng cho biết, trong th�i gian Hưng �ạo �ại Vương Trần Quốc Tuấn v� đóng đồn (nay là đ�n Thụ Khê), chỉ huy đánh giặc thì khu vực chùa Thiểm Khê bây gi�, Trần Hưng �ạo đã chiêu binh, luyện mã, tập kết kỵ binh của quân đội nhà Trần. Chùa Mai động th�i đó vừa kín đáo nh� rừng cây che kín, vừa gần bến nước, thuận tiện cho việc vận chuyển đặt kho quân lương ti�n phương của quân đội nhà Trần. Việc cất giữ lương thảo còn được Trần Quốc Tuấn bố trí tại hang Lương (thuộc xã Gia Minh), một địa điểm gần sông Bạch �ằng.

Gắn với chiến thắng Bạch �ằng năm 1288, vùng đất Tràng Kênh, Minh �ức, nơi núi non sông nước hùng vĩ, còn lưu lại nhi�u dấu tích lịch sử huy hoàng. Dưới chân núi Hoàng Tôn là đ�n th� tướng quân Trần Quốc Bảo, một tôn thất nhà Trần đã anh dũng hy sinh trên vùng sông nước Bạch �ằng. Nơi ngã ba sông Thải chảy ra sông Bạch �ằng, ngư�i dân Tràng Kênh vẫn kể mãi câu chuyện Trần Quốc Tuấn đã đứng trên đỉnh núi U Bò chỉ huy tướng sĩ nhà Trần đánh giặc Mông-Nguyên.

Với vị trí địa lý hiểm yếu, thuận lợi cho phòng thủ, phản công, ngã ba sông Bạch �ằng, sông Giá một lần nữa được tri�u Mạc ch�n làm căn cứ vào cuối thế kỷ XVI. Nhà Mạc đã cho xây dựng thành D�n tại chân núi Thiểm Khê. Sách �ại nam nhất thống chí của Quốc sử quán tri�u Nguyễn chép: “Núi Thiểm Khê/Diệm Khê ở cách huyện Thuỷ �ư�ng 12 dặm v� phía Bắc, đất đá lẫn lộn, tục g�i là thành “Thạch Bích�, trước kia nhà Mạc h�p quân ở đây�. Sách �ồng Khánh địa dư chí cũng chép v� núi này:“Núi Diệm Khê ở tổng Trúc �ộng, liên tiếp nối nhau hơn hai chục ng�n. Dưới núi có thành cổ, g�i là thành Tri�n (thành D�n). Tương truy�n ngày trước nhà Mạc đóng quân đồn trú, đắp thành ở nơi đây�.

Thành D�n do Mạc Phúc Tư, con thứ 2 của Vua Mạc �ăng Doanh, sinh năm 1524, là ngư�i nổi tiếng tài năng, đức độ chỉ đạo xây dựng ngay sau khi ông được cử đi trấn thủ Hải �ông (khoảng năm 1546). Thành D�n được tướng sĩ nhà Mạc đóng quân, bảo vệ vùng �ông Bắc Hải Phòng đến cuối thế kỷ 16.

Ngày nay, trên sông Bạch �ằng lịch sử, ngay tại cửa sông Thải chảy ra sông Bạch �ằng có một vùng đất non nước hữu tình, nơi t�a lạc của Khu di tích Bạch �ằng Giang, một tượng đài lưu niệm, tưởng niệm v� ba lần chiến thắng quân xâm lược trên sông Bạch �ằng, đồng th�i cũng là công trình thể hiện sự tri ân của hậu thế đối với các ti�n nhân và các vị anh hùng dân tộc: �ức vua Ngô Quy�n, Hoàng đế Lê �ại Hành, Hưng �ạo �ại Vương Trần Quốc Tuấn, Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã có công lao to lớn với đất nước, với nhân dân.

Khu di tích Bạch �ằng Giang, vùng đất địa linh, điểm kết nối giữa quá khứ hào hùng của dân tộc với hiện tại thành phố Hải Phòng đang trên đà phát triển vươn ra biển đông và khích lệ cổ, vũ chúng ta vững bước xây dựng một thành phố Hải Phòng văn minh, hiện đại.

�ỗ Xuân Trung