Năm nay, mẹ tôi đã 102 tuổi, như­ng bà cụ vẫn ở quê với cây cối, vư­�n tư­ợc, lợn gà.

Các con Ä‘á»�u có nhà cao cá»­a rá»™ng ở thành phố cả. Nh­ưng mẹ không ra ở phố. Bà cụ không chịu nổi sá»± ồn ào, phồn tạp của phố phư­á»�ng. Cụ bảo: “Dân thành phố nó chẳng có tình cảm gì cả. Gặp nhau chẳng chào. Nhà bên này có ngÆ°á»�i chết. Nhà dãy đằng kia vẫn mở nhạc xập xình. Thế thì sống sao nổi hả giá»�i?”. Cụ lại còn bảo: “Tao sinh ra ở đây, sống ở đây thì cÅ©ng chết ở đây thôi. Tao Ä‘i thì cây cối nó ở vá»›i ai?”. Mẹ không ra phố mà mấy anh em cÅ©ng không thể vá»� quê ở đư­ợc nên bà chị gái phải trụ lại ở quê để chăm sóc mẹ già. Dù bận bịu công việc đến đâu, tháng nào tôi cÅ©ng vá»� quê. Rồi Tết nào cÅ©ng vá»�.

Căn nhà của những gia đình nông dân đồng bằng Bắc bá»™ thÆ°á»�ng rất giống nhau, dẫu số phận há»� khác nhau, sá»± giàu nghèo cÅ©ng rất khác nhau. Dù tÆ°á»�ng đất mái gianh hay tÆ°á»�ng xây mái ngói hoặc nhà bê tông mái bằng thì cÅ©ng thÆ°á»�ng chỉ có ba gian. Ca dao xÆ°a “Ba gian nhà rạ loà xoà”. Rồi Nguyá»…n Bính “Ba gian đầy cả ba gian nắng chiá»�u”. Tôi thuở oắt con cÅ©ng “Ba gian nhà nhá»� – Ä�ầy tiếng võng kêu”.

Trong ba gian nhà ấy, gian giữa là quan trá»�ng nhất. Ä�ó là gian thá»� tổ tiên, cÅ©ng là gian dùng để “đối ngoại”. Tất cả những gì sang trá»�ng nhất của cả gia đình, thậm chí của cả dòng há»� Ä‘á»�u được trÆ°ng ra ở đây: Bảng gia đình vẻ vang, Bằng Tổ quốc ghi công; rồi giấy khen, bằng khen, huân chÆ°Æ¡ng, huy chÆ°Æ¡ng, rồi hoành phi, câu đối; rồi tủ chè, tủ gÆ°Æ¡ng. Sau ô kính tủ là những bá»™ cốc pha lê, những vá»� chai rượu tây được sÆ°u tầm ở rất nhiá»�u nÆ¡i. Vá»� chai cÅ©ng thành vật trang trí. Bởi đó là những đồ ngoại đắt tiá»�n. Trông rõ ra là má»™t gia đình giàu có, vÆ°Æ¡ng giả.

Nhưng đó là cái giàu ảo, cái sang ảo, chỉ phô ra, khoe với thiên hạ. Còn đ�i sống thực của cả gia đình lại chìm khuất ở gian bên. �ó là gian buồng quanh năm tối mò. Ở đấy lỉnh kỉnh những âu muối, l� mắm, rồi chum khoai, vại gạo, rồi những tấm áo tã, vắt trên cây sào treo bên tư�ng. Mùi ẩm mốc. Mùi của trăm thứ lưu cữu. Chịu không thể phân biệt được một cách rạch ròi. Chỉ biết nó là mùi của sự sống thực.

Tết đến cũng thế. Tết ở ngoài sân, ở gian ngoài, chứ nơi này thì quanh năm vẫn âm u thế. Căn nhà tôi cũng vậy. Thuở xưa là ba gian nhà mái rạ. Nó cũng hao hao như nhà anh Pha, chị Dậu. Năm 1972, bố mẹ tôi mới dựng được thành nhà ngói ba gian. Căn nhà chỉ xây bằng mỗi một bao xi măng trộn với vôi cát. Vậy mà không hiểu sao, nó vẫn tồn tại được đến bây gi�.

Ngày x­ưa, khi tôi còn là má»™t cậu bé, những ngày Tết rậm rịch lắm. Cả nhà chuẩn bị lá dong, gạo nếp trư­ớc đó đến mấy ngày. Rồi gói bánh, luá»™c bánh, thức suốt đêm, chá»� ăn miếng bánh chư­ng đầu tiên. Giây phút ấy sư­ớng lắm. Ng­ưá»�i bận nhất nhà vào dịp Tết là mẹ tôi. Chiá»�u 29 Tết, mẹ tôi th­ưá»�ng pha má»™t thùng n­ước vôi, buá»™c túm ngá»�n chổi rÆ¡m lại, rồi bảo tôi ra quét vào các gốc cây. Tôi rất ngạc nhiên. Mẹ tôi bảo: “Ä�ể sắm áo má»›i cho cây cối. Ngày Tết, mình mặc áo má»›i thì cây cối nó cÅ©ng đ­ược mặc áo má»›i chứ”. Thế là tôi ra v­ưá»�n, lá»� má»� quét nư­ớc vôi lên từng gốc cây. Cây bư­ởi, cây dừa, cây cau, cây na, cây mít. Sáng mồng Má»™t, đúng ngày đầu năm má»›i, n­ước vôi khô, cả khu vư­á»�n nhà tôi sáng rá»±c lên, tÆ°ng bừng trong màu trắng đồng phục của cây cối.

Bữa cá»— tân xuân, mẹ tôi cÅ©ng lại sẻ thức ăn, chia làm nhiá»�u phần. Phần nào cÅ©ng có đầy đủ các món, xôi, chè, thịt, miến, d­ưa hành… rồi bảo tôi cho gà, lợn, chó, mèo cùng ăn. Ngư­á»�i ăn món gì thì những con vật nuôi trong nhà cÅ©ng đ­ược ăn những thứ ấy. Mẹ bảo: “Mình có Tết, chúng nó cÅ©ng phải có Tết chứ!”. Má»™t tối, mẹ bảo tôi mang đèn ra vÆ°á»�n hái trầu, nhá»› vặn to ngá»�n đèn, để cây trầu nhận ra chủ, không phải là kẻ trá»™m. TrÆ°á»›c khi hái, phải nói: “Trẩu trẩu trầu trầu. Mày làm chúa tao. Tao làm chúa mày. Tao không hái ngày. Thì tao hái đêm. Tỉnh dậy cho tao hái”. Ngày xÆ°a, mẹ hái trầu đêm, bà tôi cÅ©ng dặn thế. Không nói nhÆ° vậy, giàn trầu sẽ lụi. Tôi chẳng biết đấy có phải là ca dao không hay chỉ là câu vè mẹ chợt nghÄ© ra để dạy tôi thôi, vì trong kho tàng ca dao, không có mấy câu ấy.

Khi bà ngoại mất, mẹ xé chiếc khăn tang ra thành hàng trăm mảnh nhá»�: “Con hãy ra Ä‘eo tang cho cây cối Ä‘i, không cây nó héo lụi mất. Bà mất rồi. Con thấy cây cối nó có buồn không?”. Thế là tôi lại ra vÆ°á»�n, lụi cụi Ä‘eo tang cho từng cây trầu, cây cau, cây na… Cả khu vÆ°á»�n nhà tôi cÅ©ng lại trắng xoá má»™t màu tang tóc.

Có lần, chiá»�u 29 Tết tôi vá»�, thấy cây cối trong khu vÆ°á»�n nhà tôi đã trắng xoá má»™t màu đồng phục má»›i. Tết như­ Tết năm nảo năm nào. Tôi ngạc nhiên quá, vì nhà tôi không còn trẻ con nữa. Các cháu ná»™i ngoại của bố mẹ tôi cÅ©ng Ä‘á»�u Ä‘i há»�c xa, rồi theo nhau ra thành phố ở cả. Mẹ tôi cÆ°á»�i: “Mẹ quét hôm qua đấy. Quét thế cho cái vÆ°á»�n nó ấm. Nhà mình cÅ©ng ấm. NhÆ° các con vẫn còn bé tí, vẫn lăng xăng ríu rít ở nhà”.

Trong con mắt tôi, cây cối, trâu bò, gà lợn, chó mèo cÅ©ng có niá»�m vui, ná»—i buồn nh­ư những con ngư­á»�i. Tình cảm ấy, tôi tiếp nhận được từ mẹ. Tiếp nhận rất tá»± nhiên và nói ra cÅ©ng rất tá»± nhiên. Lúc ấy, tôi hoàn toàn không biết đó là thủ pháp nhân hoá trong nghệ thuật. Mẹ tôi cÅ©ng không có ý định dạy tôi làm nghệ thuật. Vì bà chÆ°a từng được cắp sách đến lá»›p ngày nào. Mãi sau này, tôi má»›i hiểu mẹ tôi. Ä�ó là khi các anh chị tôi có con. Mẹ dặn: “Chúng mày phải dạy trẻ con yêu thiên nhiên, yêu cây cối và các con vật trong nhà. Má»™t đứa trẻ bẻ ngá»�n cây non má»›i trồng, bắn chết con chim Ä‘ang bay, hay phang gãy chân con gà, con chó thì rồi sau này lá»›n lên, chúng nó cÅ©ng sẽ làm Ä‘iá»�u ác đối vá»›i con ngÆ°á»�i”.

Trần �ăng Khoa

http://www.facebook.com/pagevietnamanhhung st