Bác sÄ© chuyên khoa II Phạm Thị Ngá»c Quyên, Khoa Thần kinh, Bệnh viện Äại há»c Y dược TP Hồ Chà Minh cho biết, Ä‘á»™t quỵ hay còn gá»i là tai biến mạch máu não sẽ xảy ra khi các yếu tố căn nguyên khiến cho dòng máu cung cấp lên não bị gián Ä‘oạn.
Äá»™t quỵ tăng cao và o mùa nắng nóng
Bác sÄ© Ngá»c Quyên cho biết, có 2 nguyên nhân gây ra tình trạng Ä‘á»™t quỵ, bao gồm: Mạch máu não bị tắc nghẽn khiến dòng máu không thể lÆ°u thông lên não và nuôi dưỡng các tế bà o não; Mạch máu não bị vỡ, khối máu tụ thoát ra khá»i lòng mạch và chèn ép, gây thiếu máu nuôi các nhu mô não.
Phần não bị thiếu máu sẽ bị thiếu dưỡng chất và hoại tá», từ đó gây mất chức năng của tế bà o não. Những chức năng bị mất sẽ biểu hiện ra bên ngoà i thông qua các triệu chứng.
Tình trạng Ä‘á»™t quỵ thÆ°á»ng xuyên xảy ra và o mùa hè là do việc kiểm soát các yếu tố nguy cÆ¡ kém hÆ¡n so vá»›i các mùa khác. Các yếu tố nguy cÆ¡ nà y bao gồm: cao huyết áp, đái tháo Ä‘Æ°á»ng, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, uống rượu,…
Ngoà i ra, yếu tố nhiệt Ä‘á»™ thay đổi Ä‘á»™t ngá»™t cÅ©ng dá»… dẫn đến tình trạng tăng nhịp tim, tăng huyết áp, mất nÆ°á»›c do hoạt Ä‘á»™ng lâu dÆ°á»›i thá»i tiết nắng nóng,… gây ra Ä‘á»™t quỵ, thiếu máu não ở những ngÆ°á»i lá»›n tuổi và ngÆ°á»i có bệnh lý ná»n.
Nháºn biết triệu chứng của Ä‘á»™t quỵ
Theo bác sÄ© Ngá»c Quyên, các triệu chứng của Ä‘á»™t quỵ được gói gá»n trong từ “FASTâ€. F (Face): có nghÄ©a là mặt. Dấu hiệu cảnh báo sá»›m của Ä‘á»™t quỵ sẽ được biểu hiện qua tình trạng mất cân xứng trên mặt của ngÆ°á»i bệnh, bao gồm: mặt bị lệch, cÆ°á»i lệch, khi ăn đồ ăn, thức uống bị rá»›t sang 1 bên miệng.
A (Arms): có nghÄ©a là cánh tay. A được hiểu là váºn Ä‘á»™ng 1 bên, khi cầm đồ má»™t bên tay yếu hÆ¡n, dá»… bị rÆ¡i đồ hÆ¡n. Äể kiểm tra, ngÆ°á»i bệnh có thể giÆ¡ 2 tay ra phÃa trÆ°á»›c mặt để đánh giá xem lá»±c tay có cân bằng hay không.
S (Speak): có nghÄ©a là ngôn ngữ nói. Nếu giá»ng nói ngá»ng bất thÆ°á»ng, nói không rõ chữ, nói bị dÃnh chữ thì đây có thể là dấu hiệu cảnh báo Ä‘á»™t quỵ.
T (Time): có nghÄ©a là thá»i gian. Khi ngÆ°á»i bệnh xuất hiện 1 trong 3 triệu chứng trên, ngÆ°á»i nhà cần hết sức cảnh giác và tranh thủ thá»i gian Ä‘Æ°a ngÆ°á»i bệnh đến bệnh viện sá»›m nhất có thể để tiến hà nh Ä‘iá»u trị Ä‘á»™t quỵ.
Là m thế nà o để phân biệt đột quỵ với say nắng, bác sĩ Quyên cho biết, khác với đột quỵ, say nắng và sốc nhiệt sẽ có các triệu chứng khởi phát. Diễn tiến bệnh của say nắng và sốc nhiệt sẽ thay đổi theo cấp độ.
Khi má»›i bị say nắng hoặc sốc nhiệt, ngÆ°á»i bệnh sẽ có biểu hiện toà n thân nhÆ° Ä‘á» bừng mặt, khát nÆ°á»›c, Ä‘au đầu, chóng mặt.
Khi bị say nắng hoặc sốc nhiệt ở mức Ä‘á»™ nặng, ngÆ°á»i bệnh má»›i có các triệu chứng gần giống vá»›i Ä‘á»™t quỵ nhÆ° lú lẫn, nói năng lẫn lá»™n. Ở giai Ä‘oạn muá»™n bệnh nhân sẽ có triệu chứng lÆ¡ mÆ¡, hôn mê, co giáºt, tụt huyết áp.
Lúc nà y, ngÆ°á»i thân cần Ä‘Æ°a bệnh nhân đến bệnh viện để sÆ¡ cứu kịp thá»i do bệnh nhân bị sốc nhiệt và vẫn có thể tiếp tục mắc thêm Ä‘á»™t quỵ nếu có sẵn các yếu tố nguy cÆ¡.
SÆ¡ cứu ngÆ°á»i Ä‘á»™t quỵ đúng cách
Bác sÄ© Quyên cho biết, biến chứng nặng nhất của Ä‘á»™t quỵ đó là tá» vong do vỡ mạch máu não hoặc kÃch cỡ các khối máu tụ quá lá»›n, nhồi máu não ác tÃnh, tắc mạch máu lá»›n khiến tế bà o não chết hoặc tế bà o não bị phù.
Biến chứng ngÆ°ng tim, ngÆ°ng thở khi bệnh nhân bị tắc mạch máu ở các vị trà trá»ng yếu nhÆ° Ä‘á»™t quỵ ở thân não có trung tâm hô hấp, tuần hoà n.
Má»™t biến chứng khác của Ä‘á»™t quỵ là tà n phế, bệnh nhân bị liệt ná»a ngÆ°á»i, liệt tứ chi hoặc khiếm khuyết váºn Ä‘á»™ng, Ä‘i lại khó khăn, không thể Ä‘iá»u khiển phÆ°Æ¡ng tiện giao thông, hoặc không thể nói chuyện.
PGS, TS Mai Duy Tôn, Giám đốc Trung tâm Äá»™t quỵ, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, Ä‘iá»u tối quan trá»ng khi phát hiện ngÆ°á»i thân có dấu hiệu Ä‘á»™t quỵ là cần hà nh Ä‘á»™ng nhanh để kịp đến viện trong giá» và ng.
“Tế bà o não sẽ chết chỉ trong và i phút nếu không được cấp máu hoặc ô-xy. Äối vá»›i Ä‘á»™t quỵ thiếu máu não, khi mạch máu lá»›n trong não bị tắc, cứ má»—i giây trôi qua có 32.000 tế bà o não chết và cứ má»—i phút trôi qua sẽ có 1,9 triệu tế bà o não bị chết. Cứ má»—i giá» trôi qua, số tế bà o não chết tÆ°Æ¡ng ứng mất Ä‘i 3,6 năm tuổi thá» của ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng (đó là trong trÆ°á»ng hợp ngÆ°á»i bệnh may mắn sống sót)”, bác sÄ© Tôn cho hay.
Thá»i gian và ng trong Ä‘á»™t quỵ thiếu máu não là 270 phút nếu sá» dụng thuốc tiêu huyết khối là m tan cục máu đông hoặc trong 6-8 giá» lấy huyết khối cÆ¡ há»c trong trÆ°á»ng hợp tắc Ä‘á»™ng mạch lá»›n trong não. Tuy nhiên, nếu ngÆ°á»i bệnh được Ä‘iá»u trị cà ng sá»›m trong khoảng thá»i gian nà y thì cÆ¡ há»™i phục hồi, Ãt để lại di chứng cà ng cao. Ngược lại, nếu Ä‘iá»u trị cà ng muá»™n trong “cá»a sổ thá»i gian†nà y cÆ¡ há»™i phục hồi sẽ thấp Ä‘i.
Vì thế, khi phát hiện triệu chứng, ngÆ°á»i thân nên cho bệnh nhân nằm ở nÆ¡i an toà n, tránh những nÆ¡i có váºt sắc nhá»n khi bệnh nhân có biểu hiện co giáºt. Nên cho bệnh nhân nằm nghiêng để không nuốt ngược nÆ°á»›c bá»t hoặc đồ ăn và o trong phổi.
Tiến hà nh sơ cứu cho bệnh nhân trong lúc chỠxe cứu thương nếu bệnh nhân bị ngưng tim.
Mang theo thuốc mà ngÆ°á»i bệnh Ä‘ang sá» dụng và ghi nhá»› mốc thá»i gian khởi phát triệu chứng của ngÆ°á»i bệnh. Mốc thá»i gian khởi phát triệu chứng là yếu tố quyết định để bác sÄ© tiến hà nh Ä‘iá»u trị cho bệnh nhân.
“Gia đình khi phát hiện triệu chứng bệnh nhân Ä‘á»™t quỵ, không nên mặc kệ cho bệnh nhân nằm nghỉ ngÆ¡i, chá» cÆ¡ thể tá»± phục hồi, không nên cho bệnh nhân ăn hoặc uống và đặc biệt không nên cho bệnh nhân tá»± Ä‘iá»u khiển phÆ°Æ¡ng tiện giao thông đến bệnh viện”, bác sÄ© Quyên nhấn mạnh.
Äể phòng tránh Ä‘á»™t quỵ mùa nắng nóng, bác sÄ© Quyên khuyến cáo, đối vá»›i những ngÆ°á»i có sẵn bệnh lý ná»n, cần mang theo thuốc Ä‘iá»u trị. Khi ra ngoà i trá»i cần mắc các bá»™ đồ thông thoáng, Ä‘á»™i mÅ©, dùng ô che nắng, uống bù nÆ°á»›c.
Äối vá»›i những ngÆ°á»i trẻ, khi tham gia và o các hoạt Ä‘á»™ng thể thao ngoà i trá»i phải chú ý uống bù nÆ°á»›c, tránh váºn Ä‘á»™ng mạnh vùng đầu cổ Ä‘á»™t ngá»™t gây tổn thÆ°Æ¡ng mạch máu vùng đầu cổ và không sá» dụng chất kÃch thÃch là m huyết áp tăng vá»t.
Äặc biệt, trong mùa nắng nóng, ngÆ°á»i dân cÅ©ng nên sá» dụng Ä‘iá»u hòa đúng cách, không nên chỉnh nhiệt Ä‘á»™ quá thấp gây ra chênh lệch nhiệt Ä‘á»™ quá lá»›n vá»›i bên ngoà i.
TRẦN LAM