“Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh” khác hẳn mọi thứ chủ nghĩa dân tộc giả danh yêu nước, khoác áo dân tộc lộng lẫy mà làm hoen ố thanh danh dân tộc, thanh danh cả loài người. Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh gồm hai yếu tố cấu thành:
Tư tưởng yêu nước thương nòi Hồng Lạc, phát huy thành một triết lý sống: “Ở đời và Làm Người” (chữ của Bác Hồ dùng). Chữ dùng rất bình dị mà ý thâm thúy biết bao. Nó diễn tả biểu tượng nhân nghĩa dân tộc Lạc Việt ngàn đời. “Ở đời và Làm Người” – nền tảng của chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh, đạo lý làm người ở trên đời, làm một người dân thường sống và đối xử với mọi người, trọn tình trọn nghĩa, trên hết là phục vụ tận tụy đất nước, gắn liền thân mình với số phận của toàn dân tộc, luôn luôn quan tâm đến hạnh phúc của toàn dân, đến tương lai rực rỡ của giống nòi.
Tình “thương người như thể thương thân”. Tình thương bẩm sinh vốn là truyền thống lâu đời nhưng được Hồ Chí Minh phát huy lên tầm cao là tình thương nhân loại lao khổ trong thời đại mà cuộc đấu tranh giai cấp đã lên tới mức gắt gao ở khắp các nước Tây phương của nền văn minh công nghiệp: chỉ có một số rất ít người cực kì giàu sang mà làm khổ làm nhục quần chúng đông đảo, đẩy tới đại đa số nhân loại lao động vào cảnh cùng khổ tối tăm. Vì thấm sâu trong máu tinh thần yêu nước và chủ nghĩa yêu nước truyền thống của dân tộc mình mà Hồ Chí Minh chắt lọc được tinh hoa của chủ nghĩa Marx-Lenin đã thấm đậm cả trái tim mình, tính nhân đạo của chủ nghĩa cộng sản. Đó cũng là chất men tinh túy của tình “Bác ái” Đại cách mạng Pháp, cũng là tinh túy của lòng “Nhân” theo tinh thần thế giới đại đồng trong triết lý phương Đông. Rõ ràng văn hóa nhân nghĩa Lạc Việt là nền tảng cao đẹp của tư tưởng người Cộng sản Yêu nước Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh. Yếu tố văn hóa truyền thống đó là nhân tố sống động mà Hồ Chí Minh góp vào trào lưu Văn hóa Dân chủ Hòa Bình thế giới.
Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh có điểm đặc sắc là nó bao la rộng khắp, gắn yêu nòi giống mình với mọi giống người trên trái đất. Nghĩa là nó tô đậm tinh thần văn hóa hòa bình. Chắc không ai quên mẩu chuyện nhẹ nhàng này: khi chàng thanh niên yêu nước họ Nguyễn vừa đặt chân tới nước Lênin, cuối 1923 đầu 1924 thì một phóng viên trẻ tuổi báo Ngọn lửa nhỏ tới gặp. Hai bạn trẻ chuyện trò thoải mái. Anh phóng viên là một nhà thơ, sau buổi đã tường thuật: “Ông Nguyễn đang độ thanh xuân, chưa phải chiến sĩ của Quốc tế Cộng sản, mà Ông đã gây cho người đối thoại ấn tượng kỳ lạ (…). Từ Nguyễn Ái Quốc toát ra một nền văn hóa không phải như một nền văn hóa Âu Châu mà có lẽ là một nền văn hóa tương lai… Dân tộc Việt Nam là một dân tộc giản dị và thanh lịch chuộng điều độ và ghét thái quá. Qua cử chỉ cao thượng và tính trầm lặng của Nguyễn Ái Quốc, tôi thấy được cả ngay mai, thấy được viễn cảnh của tình hữu ái đoàn kết, bao la như đại dương…”.
